«Αντρική» υπόθεση η αυτοκτονία στη χώρα μας – Ποιες κοινωνικές ομάδες είναι περισσότερο ευάλωτες, που εντοπίζονται τα περισσότερα κρούσματα, ποιος είναι ο συχνότερος τρόπος αυτοκτονίας και τι γίνεται για την πρόληψη αυτού του ολέθριου φαινομένου
Με αφορμή την 10η Σεπτεμβρίου, που έχει καθιερωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας και τη διεθνή επιστημονική κοινότητα ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, έρχονται στο φως ορισμένα πολύ ανησυχητικά στοιχεία για τους αυτόχειρες στη χώρα μας.
Πάνω από από 600 συνάνθρωποί μας αυτοκτονούν τα τελευταία χρόνια στη χώρα, αφήνοντας πίσω τουλάχιστον 3000 πενθούντες ετησίως. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες και μελέτες, για κάθε μία αυτοκτονία μένουν πίσω τουλάχιστον 5-10 άτομα που πενθούν, βιώνοντας όχι μόνο το συναισθηματικό φορτίο του πένθους αλλά και τις ψυχοκοινωνικές συνέπειες του στίγματος της αυτοκτονίας. Ακόμη, στην Ελλάδα δεν υπάρχει καταγραφή των μη θανατηφόρων αποπειρών αυτοκτονίας, οι οποίες εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών!
Ο αριθμός των αυτοκτονιών στη Ελλάδα εμφανίζεται σταθερά αυξανόμενος, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, όπως αυτά διατίθενται από την ΕΛΣΤΑΤ (έως και το έτος 2015), αλλά και σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (στοιχεία ετών 2016-2018). Ωστόσο, οπως επισημαινουν οι ειδικοι της ΚΛΙΜΑΚΑΣ, η αυτοκτονία δεν είναι ένα μοιραίο γεγονός και το 95% των αυτοκτονιών θα μπορούσε να έχει προληφθεί.
Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, όπως αυτά αναλύθηκαν από το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, σχετικά με τις αιτίες θανάτου στην Ελλάδα αναδεικνύουν μια μικρή μείωση των αυτοκτονιών για το έτος 2015, της τάξεως του 6,4%, σε σύγκριση με το 2014. Συγκεκριμένα, οι θάνατοι από αυτοκτονία για το 2015 ανήλθαν σε 529 έναντι του 2014 που είχαν καταγραφεί 565.
Κατά τα έτη 2010-2015 σημειώθηκαν τουλάχιστον 2.989 αυτοκτονίες.
• Σε κάθε μία αυτοκτονία γυναίκας αντιστοιχούν 4 αυτοκτονίες αντρών. Πιο συγκεκριμένα ο δείκτης αυτοκτονιών ήταν 8,1 ανά 100.000 για τους άντρες και 1,91 ανά 100.000 για τις γυναίκες.
• Η περιφέρεια με τον υψηλότερο δείκτη θνησιμότητας από αυτοκτονία για το έτος 2015 ήταν η Κρήτη και ακολουθούν η Ήπειρος και η Ανατολική Μακεδονία & Θράκη.
• Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας των αντρών ήταν ο απαγχονισμός ενώ για τις γυναίκες η πτώση από ύψος. Το 61% του συνόλου των αυτοκτονιών έλαβαν χώρα εντός οικίας ενώ τουλάχιστον το 15% έλαβαν χώρα σε εξωτερικούς, δημόσιους χώρους, σχολεία, ιδρύματα κλπ.
• Η πλειοψηφία των αυτοχείρων ήταν έγγαμοι/-ες.
• Στους άνδρες η ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες ήταν οι υπερήλικες (άτομα άνω των 85 ετών) ενώ ακολουθούν οι άντρες της παραγωγικής ηλικίας (55-59 ετών).
• Στις γυναίκες, αντίστοιχα, η ηλικιακή ομάδα με τις περισσότερες αυτοκτονίες ήταν 60-64 ετών, ενώ ακολουθούν οι γυναίκες 85+.
• Ο μήνας με τις περισσότερες αυτοκτονίες για το έτος 2015 ήταν ο Μάιος.
• Η πλειοψηφία των αυτοχείρων (43%) άνηκαν στον οικονομικά ανενεργό πληθυσμό (συνταξιούχοι, οικιακά, άνεργοι, μαθητές – σπουδαστές κ.λπ.)
• Ο υψηλότερος δείκτης αυτοκτονιών ανδρών εμφανίζεται στην Κρήτη, ενώ γυναικών στα νησιά του Ιονίου.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας κατά τα έτη 2016, 2017 και μέχρι τις 31/8/2018:
• Ο αριθμός των αυτοκτονιών παραμένει σταθερά υψηλότερος σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία.
• Τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών καταγράφηκαν από άντρες αυτόχειρες επιβεβαιώνοντας τον επιβαρυντικό παράγοντα του φύλου.
• Άτομα παραγωγικής ηλικίας που ανήκουν στις ηλικιακές ομάδες των 40-44, 45-49 και 55-59 σημείωσαν το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών ενώ ακολουθούν οι υπερήλικες (80 ετών και άνω).
• Οι περιφέρειες με το υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από αυτοκτονία είναι η Κρήτη, η Αττική και η Δυτική Ελλάδα.
• Η πιο συχνή μέθοδος αυτοκτονίας τα τελευταία τρία χρόνια παραμένει ο απαγχονισμός.
Υποκαταγραφή των αυτοκτονιών
Εκτιμάται ότι στην πραγματικότητα οι αυτοκτονίες είναι πολύ περισσότερες αυτών που καταγράφονται ενώ δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία για τις μη θανατηφόρες απόπειρες, οι οποίες εκτιμάται ότι είναι σχεδόν 25 φορές περισσότερες των καταγεγραμμένων αυτοκτονιών. Επισημαίνεται ότι παγκοσμίως είναι δεδομένη η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών, γεγονός το οποίο ισχύει σαφώς εντονότερα στη χώρα, λόγω των πολιτισμικών και κοινωνικών ιδιαιτεροτήτων. Η υποκαταγραφή αποδίδεται είτε στη δυσκολία να εξακριβωθεί ότι όντως υπήρχε αυτοκτονική πρόθεση (όπως στην περίπτωση ενός ατυχήματος), είτε σε κοινωνικούς, θρησκευτικούς και άλλους λόγους. Είναι γεγονός, λοιπόν, ότι οι θάνατοι από αυτοκτονία είναι πολύ περισσότεροι από τους επίσημα καταγεγραμμένους, ενώ δε θα πρέπει να παραβλέπονται οι επιπτώσεις τους στις ζωές αυτών που μένουν πίσω πενθώντας.
Η ΚΛΙΜΑΚΑ έχει απευθύνει συγκεκριμένες προτάσεις στα αρμόδια Υπουργεία Υγείας & Εσωτερικών καθώς και στις Ιατροδικαστικές Υπηρεσίες της χώρας, προκειμένου να βελτιωθούν οι διαδικασίες καταγραφής και αποτύπωσης των περιστατικών προκειμένου να περιοριστεί η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών και να καταστεί εφικτή η παραγωγή αξιόπιστων δεδομένων.
Στοιχεία του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
• Από την ίδρυση του ως τον Ιούλιο του 2018 ζήτησαν βοήθεια από το Κέντρο Ημέρας 2.408 άτομα και πραγματοποιηθήκαν 23.855 επισκέψεις.
• Το 61,2% των ατόμων που επισκέφτηκαν το Κέντρο Ημέρας ήταν γυναίκες και το 38,8% άνδρες.
• Από το σύνολο των χρηστών των υπηρεσιών του Κέντρου το 25,2% κατά την πρώτη τους επίσκεψη ήταν από 19-33 ετών, το 34,7% ήταν από 34 έως και 50 ετών, το 29,6% από 51-67 ετών ενώ το 7,9% ήταν πάνω από 68 ετών και μόλις το 2,6% κάτω των 18 ετών.
• Το 39,9% των χρηστών δήλωσαν άνεργοι, το 25,4% μισθωτοί, το 15,2% συνταξιούχοι (συμπεριλαμβανομένων και των συντάξεων αναπηρίας), το 10,7% ελεύθεροι επαγγελματίες, το 5,4% φοιτητές/-τριες και το 3,1% μαθητές/-τριες.
• Τρείς στους τέσσερις χρήστες (75,7%) επισκέφθηκαν το Κέντρο Ημέρας για λιγότερο από ένα χρόνο, το 17,2% από 1 ως 2 χρόνια, το 6,1% από 3-5 χρόνια, ενώ το 1% πάνω από 6 χρόνια.
Στοιχεία της 24ωρης Γραμμής Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018
• Από την έναρξη λειτουργίας της Γραμμής το 2007, το 1018 έχει δεχτεί περισσότερες από 180.000 κλήσεις
• Το 2017 στη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία-1018 έγιναν 12.937 κλήσεις, εκ των οποίων 2.793 κλήσεις με αίτημα στο φάσμα της αυτοκτονικότητας, 6,38% των κλήσεων από άτομα ηλικίας 10-19 ετών, 12,6% των κλήσεων από άτομα ηλικίας 20-29 ετών, 45,1% των καλούντων άνδρες, 54,9% γυναίκες.
• 59% των καλούντων στο 1018 το έτος 2018 και 57% των καλούντων το έτος 2017, δεν είχαν έρθει σε επαφή με υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Αυτοκτονίες σε Νοσοκομεία & Μονάδες Υγείας
Περισσότερες από 40 αυτοκτονίες έχουν γίνει μέσα σε νοσοκομεία ή Μονάδες Υγείας τα τελευταία 4 χρόνια. Η αυτοκτονία μέσα σε ένα νοσοκομείο, αποτελεί ένα απαράδεκτο γεγονός για την ιατρική κοινότητα και τους ευρύτερους συντελεστές του συστήματος υγείας.
Το επιστημονικό προσωπικό του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας έχει επανειλημμένα προτείνει ένα σαφές πλαίσιο απαραίτητων παρεμβάσεων προκειμένου να αποφευχθούν οι αυτοκτονίες εντός μονάδων υγείας. Είναι σαφές, σύμφωνα και με την επιστημονική γνώση και εμπειρία, ότι υπάρχουν αποτελεσματικές παρεμβάσεις, οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν καταλυτικά στην αύξηση του επιπέδου ασφάλειας των μονάδων υγείας και στην πρόληψη της αυτοκτονίας νοσηλευομένων ασθενών, μέσω της διαμόρφωσης ειδικών συνθηκών νοσηλείας καθώς και τη σχετική εκπαίδευση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού.
Αυτοκτονίες σε Καταστήματα Κράτησης & Αστυνομικά Κρατητήρια
Είναι γνωστό βιβλιογραφικά αλλά και εμπειρικά σε όσους εργάζονται, ή έρχονται σε επαφή με τους χώρους των καταστημάτων κράτησης ότι οι αυτοκαταστροφικού τύπου συμπεριφορές εμφανίζουν εξαιρετικά μεγαλύτερη συχνότητα σε πληθυσμούς κρατουμένων απ’ ότι στο γενικό πληθυσμό. Τα περιστατικά που βλέπουν το φως της δημοσιότητας αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου και δεν περιλαμβάνουν τις απόπειρες αυτοκτονίες και τους αυτοτραυματισμούς κρατουμένων. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των κρατουμένων νοσεί ενώ και ο ίδιος εγκλεισμός αποτελεί ένα ισχυρό πυροδοτικό παράγοντα εκδήλωσης ψυχικών διαταραχών και αυτοκτονικών συμπεριφορών. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία μέριμνα για τη θεσμοθέτηση της αξιολόγησης της ψυχικής υγείας των ατόμων την στιγμή της σύλληψης τους, πριν και κατά τη διάρκεια της εκδίκασης της υπόθεσης τους, κατά την είσοδο, παραμονή και έξοδο τους από την φυλακή.
Η ΚΛΙΜΑΚΑ λειτουργεί από τον Ιανουάριο του 2011 Ιατρείο Τηλεψυχιατρικής στο Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θηβών. Από την έναρξη της λειτουργίας του το ιατρείο Τηλεψυχιατρικής στο Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θηβών έχει δεχθεί πάνω από 3000 επισκέψεις από περισσότερες από 1000 κρατούμενες.
Αυτοκτονίες στο Στρατό
Στο 1018 – Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία έχουν γίνει πολλές κλήσεις στρατευσίμων που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στην υποχρεωτική στρατιωτική τους θητεία. Σ’ αυτήν την κατεύθυνση επιβάλλεται η διεύρυνση και η πλήρης αναγνώριση του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης και την ισότιμη εναλλακτική κοινωνική υπηρεσία σύμφωνα με τα Ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα χωρίς περιορισμούς και εμπόδια.
Αυτοκτονίες Αστυνομικών
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας, από το 2007 μέχρι το 2016 έχουν καταγραφεί περισσότερες από 55 αυτοκτονίες αστυνομικών (εν ενεργεία και αποστράτων), ενώ είναι δεδομένη η υποκαταγραφή των σχετικών περιστατικών. Πρόσφατα, πήραν εκτενείς διαστάσεις περιστατικά επεκτεινόμενων αυτοκτονιών (δολοφονίες – αυτοκτονίες) με δράστες στελέχη της αστυνομίας, εν ενεργεία ή απόστρατους.
Η άμεση επικαιροποίηση του πλαισίου ψυχιατρικής και ψυχολογικής αξιολόγησης των στελεχών των σωμάτων ασφαλείας καθώς και η επανάληψη των σχετικών διαδικασιών ανά τακτά χρονικά διαστήματα, προκειμένου να διασφαλισθεί, ότι διαθέτουν ικανοποιητικό βαθμό ψυχικής σταθερότητας και ανθεκτικότητας, αποτελούν προτεινόμενα μέτρα με άμεσα αποτελέσματα. Το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας επανειλημμένα έχει προτείνει συγκεκριμένες παρεμβάσεις σ’ αυτήν την κατεύθυνση ενώ παράλληλα έχουν συγγραφεί και εκδοθεί δύο εγχειρίδια για την πρόληψη της αυτοκτονίας, απευθυνόμενα στα σώματα ασφαλείας και στρατού.
ΜΜΕ & Αυτοκτονία
Παρά τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, στη συντριπτική πλειοψηφία των σχετικών με περιστατικά αυτοκτονιών δημοσιεύσεων υπάρχει αναλυτική περιγραφή της μεθόδου αυτοκτονίας, φωτογραφίες με ακατάλληλο περιεχόμενο ενώ παράλληλα σε κανένα από τα δημοσιεύματα δεν αναφέρονται πηγές βοήθειας για άτομα, που σκέφτονται την αυτοκτονία ή βιώνουν την απώλεια κάποιου δικού τους προσώπου.
Ειναι ομως ερευνητικά τεκμηριωμένο, ότι συγκεκριμένοι τρόποι δημοσίευσης των αυτοκτονιών μπορούν, να αυξήσουν την πιθανότητα αυτοκτονίας σε ευάλωτα άτομα και το μέγεθος της αύξησης σχετίζεται με την ποσότητα, τη διάρκεια και την έμφαση που δίνεται στην είδηση από τα ΜΜΕ. Ο κίνδυνος για επιπρόσθετες και μιμητικές αυτοκτονίες αυξάνεται, όταν δημοσιεύεται σαφώς η μέθοδος αυτοκτονίας, όταν χρησιμοποιούνται δραματικές εικόνες ή τίτλοι, όταν μια αυτοκτονία δημοσιεύεται εκτενώς και επαναλαμβανόμενα και όταν η αυτοκτονία παρουσιάζεται σαν μια ηρωική ή εντυπωσιακή πράξη.
Η προσεκτική, ακόμα και σύντομη, αναφορά των ΜΜΕ στην αυτοκτονία, μπορεί να συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση του κοινού, στη διόρθωση εσφαλμένων αντιλήψεων για την αυτοκτονία και μπορεί να ενθαρρύνει εκείνους που είναι ευάλωτοι ή βρίσκονται σε κίνδυνο να αναζητήσουν βοήθεια. Θεωρείται, λοιπόν, επιτακτική η αναφορά της Γραμμής Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018 σε κάθε δημοσίευση περιστατικού αυτοκτονίας, σύμφωνα με τη σχετική δεοντολογία.
Κατάρτιση Εθνικής Στρατηγικής για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Η αυτοκτονία είναι ένα μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας και ως τέτοιο αναγνωρίζεται και αντιμετωπίζεται σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Δυνητικά αφορά τον καθένα, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή κοινωνικοοικονομικής τάξης. Σ’ αυτόν τον άξονα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, συστήνει ήδη από το 1990 την καθολική αναγνώριση της αυτοκτονίας ως ζήτημα δημόσιας υγείας και την ανάπτυξη εθνικών προγραμμάτων πρόληψης, τα οποία θα είναι διασυνδεδεμένα με τις πολιτικές δημόσιας υγείας.
Αν και η αυτοκτονία θεωρείται ως ένα από τα πλέον πολυσύνθετα προβλήματα στον τομέα της υγείας, οι διεθνείς πρακτικές καθώς και τα σχετικά ερευνητικά αποτελέσματα αναδεικνύουν ότι μπορεί να επιτευχθεί μία προληπτική προσέγγιση αυτής με εμφανή αποτελέσματα, μέσω συντονισμένων, διεπιστημονικών παρεμβάσεων σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής σφαίρας καθώς και στους τομείς της υγείας και της εκπαίδευσης.
Στο πλαίσιο της εν λόγω στρατηγικής, η υλοποίηση διασυνδεδεμένων, χαμηλού κόστους, παρεμβάσεων και δράσεων καθώς και η αναμόρφωση μηχανισμών στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της εργασίας, θα διαμορφώσουν ένα συμπαγές και αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας των ευάλωτων ανθρώπων που, πληττόμενοι από τις συνέπειες της κοινωνικοοικονομικής κρίσης, εκτός των ατομικών προδιαθεσικών παραγόντων, αναπτύσσουν αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
