Η θέση του Μαρξ είναι πασίγνωστη. «Δεν είναι η συνείδηση των
ανθρώπων που καθορίζει το Είναι, μα αντίθετα το κοινωνικό Είναι
που καθορίζει τη συνείδησή τους». Η συνείδηση όμως, η δυνατότητα
του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, το περιβάλλον και τον
κόσμο, αρκετές φορές δεν καθορίζεται μόνο από το κοινωνικό
Είναι.
