Κατά τη διάρκεια του 2015, αρχαιολόγοι που πραγματοποιούν ανασκαφές σε αρχαίο τάφο της Πύλου στη νοτιοδυτική Ελλάδα, εντοπίζουν ένα αντικείμενο, μικρότερο από 2,5 εκ., που μοιάζει με κάτι σαν μεγάλη χάντρα. Το βάζουν στην άκρη και επικεντρώνονται σε πιο σημαντικά κατά την άποψή τους αντικείμενα, μεταξύ των οποίων αρκετά χρυσά κοσμήματα που βρέθηκαν μέσα στον πλούσιο τάφο.
Ωστόσο, λίγο αργότερα, όταν ένας συντηρητής επιχείρησε να απομακρύνει τα υπολείμματα σκόνης από την επιφάνεια της χάντρας, συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο για κάτι διαφορετικό: για έναν πολύτιμο λίθο, χαραγμένο με σχέδιο που θα μπορούσε να χρησίμευε ως σφραγίδα σε πηλό ή σε κερί.
Αυτό που απεικονιζόταν πάνω στη σφραγίδα, ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακό, αφού έδειχνε έναν πολεμιστή σε μάχη με δυο άλλους, ένα χαρακτικό άφταστης τέχνης με λεπτομέρειες που δεν ήταν ορατές αμέσως και δια γυμνού οφθαλμού.
Η σφραγίδα παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με τη λεπτομέρεια του χαρακτικού που εμφανίζεται πάνω της. Από την άλλη, το θέμα είναι αν η σκηνή που απεικονίζει είναι εμπνευσμένη από την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» του Ομήρου και με κάποιο τρόπο, απεικονίζοντας ένα συγκεκριμένο γεγονός, συνέβαλε στην προφορική παράδοση των ομηρικών επών.
«Η λεπτομέρεια είναι εκπληκτική, ειδικά δεδομένου του μεγέθους. Αισθητικά, είναι ένα αριστούργημα μικροτεχνίας», δήλωσε ο John Bennet, διευθυντής της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, εκ των πλέον φημισμένων αρχαιολογικών ινστιτούτων.
«Η εκπληκτική σκηνή μάχης πάνω στον πολύτιμο λίθο, αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της τέχνης του Αιγαίου, ικανή να συγκριθεί μόνο με τα σχέδια του Μιχαήλ Άγγελου που παρουσιάζονται τώρα στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης», δήλωσε ο Malcolm H. Wiener, ειδικός στην προϊστορία του Αιγαίου και επίτροπος του Met.
Ο σφραγιδόλιθος της Πύλου όπως βρέθηκε. Οι αρχαιολόγοι αρχικά το άφησαν στην άκρη αφού προτίμησαν να ασχοληθούν με άλλα αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο. Alexandros Zokos/University of Cincinnati
Ας σημειωθεί ότι ο τάφος μέσα στον οποίο βρέθηκε ο πολύτιμος λίθος, ανακαλύφθηκε τον Μάιο του 2015 από τους Jack L. Davis και Sharon R. Stocker, αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι που είχαν εργαστεί σε ανασκαφές στην Πύλο για περισσότερα από 25 χρόνια.
«Ήταν μετά από τον καθαρισμό, κατά τη διαδικασία της λήψης φωτογραφιών των ευρημάτων που ο ενθουσιασμός μας αυξήθηκε καθώς σταδιακά συνειδητοποιούσαμε ότι βρισκόμασταν απέναντι σε ένα αριστούργημα», έγραψαν στην εφημερίδα Hesperia. Η σφραγίδα, από την άλλη, παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με τη λεπτομέρεια του χαρακτικού που εμφανίζεται πάνω της. Από την άλλη, το θέμα είναι αν η σκηνή που απεικονίζει είναι εμπνευσμένη από την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» του Ομήρου και με κάποιο τρόπο, απεικονίζοντας ένα συγκεκριμένο γεγονός, συνέβαλε στην προφορική παράδοση των ομηρικών επών.
Ο ιδιοκτήτης της σφραγίδας, γνωστός και ως Πολεμιστής με τους γρύπες, λόγω και του μυθικού τέρατος που απεικονίζεται στον τάφο του, εικάζεται ότι τάφηκε εκεί γύρω στο 1450 π.Χ., ενώ επίσης πιθανολογείται ότι έζησε σε μια κρίσιμη περίοδο, όταν πλέον ο μινωικός πολιτισμός μεταφέρθηκε σε πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Οι τοπικοί αρχηγοί, όπως ο Πολεμιστής, ίσως είχαν χρησιμοποιήσει πολύτιμα αντικείμενα από την Κρήτη για να διαφημίσουν την ένταξή τους στην ελληνόφωνη ελίτ του αρχαίου μυκηναϊκού πολιτισμού, τον πρώτο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Οι απόγονοί τους, έναν αιώνα περίπου αργότερα, έχτισαν τα μεγάλα παλάτια στην Πύλο, τις Μυκήνες και την Τίρυνθα, θέσεις που αναφέρει και ο Όμηρος.
Ο Δρ Ντέιβις και ο Δρ Stocker πιστεύουν ότι η σφραγίδα, όπως και άλλα αντικείμενα στον τάφο του Γρύπα Πολεμιστή, κατασκευάστηκε στην Κρήτη, καθώς τόσο λεπτοδουλεμένα έργα δεν κατασκευάζονταν στην ηπειρωτική Ελλάδα την εποχή εκείνη. Για την ακρίβεια, και όπως εξηγούν οι ειδικοί, είναι τόσο λεπτομερής η δουλειά, που λογικά ο χαράκτης θα χρειαζόταν μεγεθυντικό φακό για να προχωρήσει σε τέτοια τέλεια απόδοση της σκηνής.
Βέβαια, ας θυμόμαστε ότι για εκείνη την εποχή στην Κρήτη, δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά περί εργαλείων μεγέθυνσης εικόνων, πράγμα που κάνει τους δύο αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι ο χαράκτης ήταν ένα μοναδικό ταλέντο που χάθηκε στους αιώνες.
Ο Fritz Blakolmer, εμπειρογνώμονας της τέχνης του Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, υποστηρίζει ότι η σφραγίδα δεν είναι παρά ένα μικροσκοπικό αντίγραφο ενός πολύ μεγαλύτερου πρωτοτύπου, μάλλον διακοσμημένου με γυψομάρμαρο, όπως εκείνα που βρέθηκαν στο ανάκτορο της Κνωσού στην Κρήτη.
Ο ίδιος σημειώνει ότι η σφραγίδα πρέπει να έχει κατασκευαστεί με μεγεθυντικό φακό, ασχέτως αν δεν υπάρχουν αναφορές για τη χρήση τέτοιων εργαλείων εκείνη την εποχή. Ο ίδιος απλώς δεν πιστεύει ότι οι άνθρωποι εκείνης της εποχής είχαν τόσο πιο έντονη όραση από τους ανθρώπους του σήμερα. 
Μεγέθυνση του σχεδίου που βρίσκεται πάνω στον λίθο της Πύλου. Tina Ross/University of Cincinnati
Το άλλο παράξενο της σφραγίδας είναι ότι ο νικητής της μάχης φοράει στο χέρι του ένα αντικείμενο που μοιάζει με κόσμημα -ίσως ρολόι- χειρός, αλλά θυμίζει το σχήμα της σφραγίδας. Ξέρουμε ότι οι δύο νεκροί πολεμιστές της σκηνής ανήκαν στην ίδια ομάδα, επειδή φορούν εξάρτυση με το ίδιο μοτίβο.
Όσο για την πιθανή σχέση της σφραγίδας με τα ομηρικά έπη είναι ενδιαφέρουσα, αλλά αόριστη. Αρχαιολόγοι, όπως ο Heinrich Schliemann, με σοβαρή προϋπηρεσία στις ανασκαφές της Τροίας και των Μυκηνών, πίστευαν ακράδαντα ότι στην «Ιλιάδα» γινόταν λόγος για ιστορικά γεγονότα και οι πεποιθήσεις τους ενισχύονταν από τα σπάνια τεχνουργήματα που εντόπιζαν στις ανασκαφές τους.
Ωστόσο, ο Γρύπας Πολεμιστής θάφτηκε γύρω στο 1450 π.Χ., γεγονός που τον απομακρύνει από τις πρώτες γραπτές εκδόσεις των Ομηρικών Επών. Παρ ‘όλα αυτά, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η προφορική παράδοση πίσω από τα ομηρικά έπη προέρχεται από τη Γραμμική Β’, το πρώτο ελληνικό σύστημα γραφής. Η Γραμμική Β’ προσαρμόστηκε από τους Μυκηναϊκούς Έλληνες από τη Γραμμική Α, που χρησιμοποιούνταν από τους Μινωίτες.
Οι παλαιότερες γνωστές επιγραφές Γραμμικής Β χρονολογούνται στο 1450 π.Χ. και η γραφή εξαφανίστηκε μετά την κατάρρευση του Μυκηναϊκού πολιτισμού γύρω στο 1200 π.Χ. Αυτός είναι και ο λόγος που εικάζεται ότι η προφορική παράδοση που οδήγησε στα ομηρικά έπη πιθανόν να εκτείνεται σε επτά αιώνες.
«Δεν λέμε ότι πρόκειται για μια απεικόνιση από τον Όμηρο», εξηγεί ο Δρ. Stocker, ωστόσο παραδέχεται ότι θα ήταν διασκεδαστικό να πιστέψει κανείς ότι η σφραγίδα απεικονίζει τον Αχιλλέα. Από την πλευρά του, ο δρ. Blakolmer, επίσης, θεωρεί δελεαστικό να βλέπεις τις φιγούρες στη σφραγίδα ως ομηρικούς ήρωες, όπως ο Έκτορας ή ο Νέστορας, αλλά όπως τονίζει, αυτός είναι ένας πειρασμός στον οποίο η αρχαιολογική κοινότητα πρέπει να αντισταθεί. Όπως άλλωστε από κοινού τονίζουν, αυτά είναι λάθη που οι αρχαιολόγοι έκαναν πριν από 50 χρόνια.
«Αν είναι να κάνουμε λάθη, ας κάνουμε τα δικά μας, ας μην επαναλάβουμε τα παλιά», λένε.
Καθώς, όμως, δεν μπορεί να υπάρξει επιστημονική τεκμηρίωση για τη λεπταίσθητη δουλειά που απαιτεί μια μινιατούρα χαρακτικής, πλέον διάφορα σενάρια εξυφαίνονται στο διαδίκτυο για τον ρόλο που η Χημεία και μια τεχνολογία άγνωστη προς εμάς μπορεί να χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της σφραγίδας της Πύλου.
Φυσικά, όσο δεν υπάρχουν αποδείξεις για τη μέθοδο που χρησιμοποιούσε ο ταλαντούχος χαράκτης της σφραγίδας της Πύλου, μόνο εικασίες θα μπορούν να γίνονται, τόσο από τους ειδικούς όσο και από τους λάτρεις των αρχαιολογικών ανακαλύψεων που πολύ συχνά παρασύρονται σε ευφάνταστες θεωρίες, που, ωστόσο καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα.
____________
Με στοιχεία από novoscriptorium.com Διορθώθηκε από Γρύπας Πολεμιστής, σε Πολεμιστής με τους γρύπες, μετά από ορθή παρατήρηση αναγνώστη της LIFO.
Πηγή: www.lifo.gr
