«Η μουσική πρέπει να ανασαίνει, να ιδρώνει. Πρέπει να παίζεται ζωντανά.» Τζέιμς Μπράουν
Για δεύτερη συνεχή χρονιά, η παραπάνω ρήση του Νονού της Σόουλ φαίνεται πως θα παραμείνει κενό γράμμα. Δηλαδή, ο ιδρώτας, άντε, απαλλάσσεται. Αλλά μουσική που παίζεται ζωντανά; Και ανασαίνει κιόλας γεμίζοντας τον τόπο με εν δυνάμει ιογενή σταγονίδια; Ανήκουστα πράματα για το κορονόπληκτο 2021… Παρά τα σχεδόν ελπιδοφόρα νέα που έφτασαν την περασμένη βδομάδα από την Βαρκελώνη –όταν γύρω στα 5.000 άτομα παρακολούθησαν «δοκιμαστική» συναυλία των Love of Lesbian στο κλειστό στάδιο Παλάου Σαντ Ζορντί χορευοτραγουδώντας πατείς-με-πατώ-σε όπως παλιά– το διεθνές συναυλιακό τοπίο παραμένει θολό. Πολύ θολό.
Εξάλλου, και αυτό το (τρίτο κατά σειρά) καταλανικό «πείραμα» μπορεί να έφερε ρίγη συγκίνησης σε παρευρισκόμενους και μη, αλλά έγινε με πολύ συγκεκριμένο υγειονομικό πρωτόκολλο: αρνητικό τεστ ημέρας COVID-19 για κάθε θεατή, αποκλεισμός ατόμων με καρδιοπάθειες, καρκίνους ή πρόσφατη επαφή με γνωστό κρούσμα, και, φυσικά, υψηλής ποιότητας μάσκες για όλους, προσφορά των διοργανωτών, οι οποίες μπορούσαν να αφαιρεθούν στα γρήγορα μόνο στους ειδικούς χώρους για ποτό ή τσιμπολόγημα. Caramba, είναι τώρα συναυλία αυτό;
Είναι δεν είναι, φαίνεται πως ούτε καν αυτό δεν μας πέπρωται ακόμα. Σύμφωνα, ας πούμε, με πρόσφατο δημοσίευμα της USA Today, «Συναυλίες και φεστιβάλ δεν φαίνεται να επιστρέφουν πριν το 2022». Η κα. Κατερίνα Σταματάκη, πρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Διοργανωτών Πολιτιστικών Εκδηλώσεων, το πάει ένα σκαλί παρακάτω λέγοντας: «Ούτε το ‘22 θα έχουμε σοβαρή συναυλιακή δράση. Όχι μόνο στην χώρα μας, αλλά σε όλον τον κόσμο.» Η ίδια, εκπροσωπώντας τα 60 σοβαρότερα ημεδαπά γραφεία παραγωγής, βεβαιώνει πως κανένα από τα γνωστά ελληνικά φεστιβάλ με μετακαλούμενους καλλιτέχνες, «Ejekt, Release, Rockwave, όλα, όλα» δεν πρόκειται να γίνει φέτος. Καίτοι συνομιλεί καθημερινά με τους υπεύθυνους του ΥΠΠΟΑ για το πότε θα επανεκκινήσουν οι δραστηριότητες του κλάδου τους, η κα. Σταματάκη κολυμπάει (όπως όλοι μας) στην αβεβαιότητα. «Είναι αδύνατος ο προγραμματισμός. Είναι αδύνατον να μπει ο παραγωγός στην διαδικασία εξόδων παραγωγής –όταν, μάλιστα, έχει την εμπειρία του ‘20».
Φέσια και voucher
Το 2020 ήταν, βέβαια, για όλους μας τρελό annus horribilis. Ακούστε, όμως, τι εννοεί η κα. Σταματάκη όταν λέει «την εμπειρία του ‘20», και θα καταλάβετε: «Όταν σταμάτησαν οι πολιτιστικές δραστηριότητες τον Φεβρουάριο του ’20, ήταν ήδη προγραμματισμένες πάρα πολλές εκδηλώσεις για το καλοκαίρι –μεγάλες παραγωγές με καλλιτέχνες από το εξωτερικό. Κι όταν λόγω πανδημίας ακυρώθηκαν, είχαμε δυο πολύ σοβαρά προβλήματα: το ένα είναι ότι οι ασφαλιστικές δεν αποζημίωναν τις εταιρείες παραγωγής.»
Μα καλά, δεν υπήρχε σχετική πρόβλεψη; «Αρχικά ναι, αλλά μετά εξαιρέθηκε… Διότι οι συμβάσεις έγιναν τον Ιανουάριο, που ήδη είχε ξεκινήσει στην Γουχάν η ιστορία. Το είχαν, λοιπόν, αντιληφθεί [οι ασφαλιστικές] και το προέβλεψαν με κάποιο τρόπο, οπότε από τις περισσότερες συμβάσεις [ο όρος περί πανδημίας] είχε εξαιρεθεί. Με αποτέλεσμα, να μην μπορούν οι παραγωγοί να αποζημιωθούν για τα έξοδα που υπέστησαν από την ακύρωση. Το δεύτερο πρόβλημα ήταν ότι τα ξένα γραφεία παραγωγής, που εκπροσωπούν τα μεγάλα ονόματα του εξωτερικού, δεν επέστρεψαν τα χρήματα που είχαν πάρει ως προκαταβολή. Μιλάμε για εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Δημιουργήθηκε πολύ μεγάλο ταμειακό πρόβλημα. Οπότε, ζητήσαμε από την κυβέρνηση να πράξει αυτό που έκαναν και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις: να βγάλει ένα πιστωτικό σημείωμα, ένα βάουτσερ (voucher), με το οποίο μπορεί ένας θεατής είτε να κάνει χρήση αυτού του σημειώματος σε άλλη παραγωγή του ίδιου γραφείου, είτε να το εξαργυρώσει με την λήξη του, στην περίπτωση που ο διοργανωτής δεν επαναλάβει την συγκεκριμένη παραγωγή, ή ο θεατής δεν ενδιαφέρεται για κάποια άλλη εκδήλωση.»
Μάλιστα, με δεδομένη την διαγραφόμενη παλιοκατάσταση και για να μην καταρρεύσουν ολότελα τα γραφεία παραγωγής πολιτιστικών εκδηλώσεων στην χώρα, ο Σύνδεσμος έχει ζητήσει από το ΥΠΠΟΑ να εισηγηθεί την κατάρτιση νομοσχεδίου που θα επεκτείνει την ισχύ του βάουτσερ μέχρι το τέλος του 2022.
Εν αναμονή των αποφάσεων
Πάνε, λοιπόν, οι Pet Shop Boys, οι Red Hot Chili Peppers και τα άλλα τα παιδιά (και) για φέτος… Με τις ντόπιες συναυλίες τι θα γίνει, όμως; «Περιμένουμε να δούμε πότε θα επιτραπεί η έναρξη των εκδηλώσεων,» λέει η κα. Σταματάκη. «Αν θα είναι αρχές Ιουνίου φέτος, ή αρχές Ιουλίου όπως ήταν πέρυσι, με τι χωρητικότητα, και με ποιο υγειονομικό πρωτόκολλο θα πραγματοποιηθούν οι μουσικές και θεατρικές παραγωγές. Εννοείται ότι δεν υπάρχουν συναυλίες ορθίων για το καλοκαίρι, αφού η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη από πέρυσι,» καταλήγει.
Από την πλευρά του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, αν και επισήμως δεν ανακοινώνεται ακόμα κάτι, πηγές αναφέρουν ότι η πολύ ανησυχητική επιδημιολογική κατάσταση των τελευταίων εβδομάδων επιβάλλει αναμονή προς ώρας. Όλα δείχνουν, πάντως, ότι λίγο πριν, λίγο μετά το Πάσχα θα έχουμε νεότερα επί του φλέγοντος θέματος.
Έχοντας να τραγουδήσει ζωντανά από πέρυσι το καλοκαίρι, όταν, σε αντίθεση με τα ειωθότα, «κάποιοι ελάχιστοι κάναμε ελάχιστες συναυλίες» η κα. Γιώτα Νέγκα, πρόεδρος του Σωματείου Ελλήνων Τραγουδιστών, εμφανίζεται μάλλον απαισιόδοξη. «Αν αυτή την συζήτηση την κάναμε τον Φλεβάρη, θα φοβόμουν λιγότερο. Την κάνουμε, όμως, 1η Απρίλη, και το περιβάλλον είναι ακόμα χαοτικό. Ήδη έχουμε καθυστερήσει. Σε μια κανονική χρονιά, από Φλεβάρη, Μάρτη ξεκίναγε η διαδικασία του μπούκινγκ, της προετοιμασίας για τις καλοκαιρινές συναυλίες. Βρισκόμαστε στον Απρίλιο, και δεν έχουμε ακόμα ένα πλαίσιο, το πρωτόκολλο το οποίο θα χρειαστεί να τηρήσουμε για να κάνουμε τις παραστάσεις μας το καλοκαίρι. Έχουμε καθυστερήσει δρα-μα-τι-κά. Με κίνδυνο, πολλά πράματα να μην προλάβουν να γίνουν.»
«Ελάχιστες συναυλίες θα γίνουν το καλοκαίρι,» εκτιμά από την πλευρά της η κα. Σταματάκη. «Και μόνο αυτές που είναι προπωλημένες στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, δηλαδή σε φεστιβάλ, πολιτιστικούς οργανισμούς, δήμους, περιφέρειες. Τα μεγάλα, όμως, ονόματα που γεμίζουν τα θέατρα –Μποφίλιου, Χαρούλης, Ζουγανέλη, και οι παλιότεροι αντίστοιχα, Αρβανιτάκη, Γαλάνη, Πρωτοψάλτη κλπ– κάνουν και δικές τους παραγωγές. Είναι περίπου μισές-μισές οι εκδηλώσεις. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί φέτος, γιατί το τοπίο είναι εντελώς αβέβαιο.» Το ίδιο πιστεύει και η κα. Νέγκα αναφορικά με την απουσία «ελεύθερων παραγωγών» φέτος το καλοκαίρι. Και, όπως σπεύδει να τονίσει, «αυτό θα πλήξει χιλιάδες ανθρώπους. Δεν είναι μόνο οι καλλιτέχνες. Μιλάμε για τεχνικούς, μιλάμε για συνεργάτες, μιλάμε για γραφεία παραγωγής, για φωτιστές, για γραφίστες, για ανθρώπους του ήχου, μιλάμε για οικογένειες πίσω από κάθε άτομο… Θα πρέπει, λοιπόν, πάρα πολύ γρήγορα να δοθεί το πρωτόκολλο.»
Ένα αναπάντεχο αγκάθι
Μέσα σ’ όλη αυτή την δυσοίωνη φάση, που απειλεί να τινάξει στον αέρα όχι τόσο την δική μας θερινή ψυχαγωγία, όσο την δυνατότητα επιβίωσης κάμποσων ανθρώπων από διάφορους επαγγελματικούς κλάδους, αναδύθηκε κι ένα άλλο –σχεδόν αλλούτερο– ζήτημα. Ένα ζήτημα που μοσχομυρίζει νεοελληνικό τραγέλαφο. Το έθεσαν μετ’ επιτάσεως και οι δυο εκπρόσωποι με τις οποίες μίλησα.
Ο λόγος στην κα. Σταματάκη. «Πέρυσι είχαμε υποστεί πολύ μεγάλη ταλαιπωρία από τις αυθαίρετες ερμηνείες των κατά τόπους αστυνομικών αρχών και δημαρχαίων, οι οποίοι, κατά το δοκούν, ακύρωναν ή ανέβαλαν συναυλίες χωρίς να υπάρχει σχετική κρατική εντολή ή συνεννόηση με την Πολιτική Προστασία.» Μοιραία, τέτοιες εκφάνσεις… τοπικιστικού πανικού με αυθόρμητες ακυρώσεις συναυλιών στο παρά πέντε προξένησαν πολλούς μπελάδες σε διοργανωτές και καλλιτέχνες. Κάποιοι, μάλιστα, κινήθηκαν και νομικά εναντίον τοπικών αρχόντων. «Φέτος θα κάνουμε πιο αυστηρές συμβάσεις,» λέει η κα. Σταματάκη. «Να μην μπορούν, δηλαδή, να ακυρώνουν χωρίς κρατική εντολή. Ή αν ακυρώνουν, ειδικά τελευταία στιγμή, θα πρέπει να αποζημιώνουν. Γιατί όταν το δημόσιο ακυρώνει, οφείλει να αποζημιώνει. Δηλαδή, αν δεν ήταν καλλιτεχνικό το έργο και ήταν κατασκευαστικό δεν θα αποζημίωναν; Από κει φαίνεται και πώς αντιμετωπίζεται το καλλιτεχνικό έργο –ως πάρεργο. Δεν το βλέπουν ως εργασία κύρια και σοβαρή.»
Βέβαια, το πόσο σοβαρά παίρνουν, και κάνουν, την δουλειά τους οι καλλιτέχνες αποκρυσταλλώνεται ξεκάθαρα μέσα από την τοποθέτηση της κας. Νέγκα. «Εμείς οι καλλιτέχνες πάλι θα πέσουμε στην μάχη, με όποια μέσα έχουμε. Γιατί εμείς έχουμε πάαααρα πολύ ανάγκη την επικοινωνία με το κοινό. Ακόμα και σαν ακροατής, έχω μεγάλη ανάγκη να πάω σε μια συναυλία. Τηρώντας όλα τα μέτρα. Έστω κι αν μου κόβουν την μισή χαρά, θα την πάρω αυτήν την μισή χαρά. Την έχω ανάγκη… Με όσους συναδέλφους μιλάω, είναι σε τραγική ψυχολογική κατάσταση –και τραγική οικονομική κατάσταση. Υπάρχουν συνάδελφοι που δεν έχουν να πληρώσουν το γάλα των παιδιών τους… Συμβαίνει σε όλους τους κλάδους, δεν το λέω για να ξεχωρίσω τους καλλιτέχνες. Στον κλάδο μας, όμως, υπάρχει άλλος ένας παράγοντας πολύ σημαντικός: η στέρηση της δημιουργικότητας και της έκφρασης. Εμείς, αυτό κάνουμε. Και για την δική μας τροφή, αλλά και για του κοινού μας την τροφή. Πώς να το πω; Βιώνουμε μια υπαρξιακή ματαίωση…»
Το σήμερα, το αύριο, το μεθαύριο
Η προρηθείσα χάλια κατάσταση –οικονομική, ψυχολογική, υπαρξιακή–, στην οποία έχουν περιέλθει οι υπηρέτες του πενταγράμμου, αλλά κι οι καλλιτέχνες γενικότερα, συμπυκνώνεται στο εύγλωττο ξέσπασμα της κας. Νέγκα.
«Αν πέρυσι τον Μάρτη μας έλεγε κάποιος “παιδιά, πρέπει να μείνουμε έναν χρόνο άνεργοι, έναν χρόνο σε αναστολή”, θα υπήρχε η ψυχική προετοιμασία να το αντέξεις. Αυτό, όμως, το άγνωστο, που κάθε 15 μέρες έχουμε “ένα 15ήμερο δύσκολο”, και μετά ανοίγουμε και ξανακλείνουμε χωρίς ορίζοντα, δεν βοηθάει στην ψυχική δύναμη του καθενός να αντέξει. Και δεν λέω ότι η κατάσταση είναι εύκολη, ούτε ότι ήταν κάτι γνωστό αυτό που συμβαίνει. Λέω, όμως, ότι αυτά που συνέβησαν μες στον πανικό πέρυσι, παρακαλώ να μην συμβούν και φέτος! Πρέπει χθες να πάρουμε το πρωτόκολλο και τους όρους με τους οποίους θα δουλέψουμε. Παρατηρούμε ότι αυτήν την στιγμή –από αδυναμία; Από δυσκολία; Από φόβο για τα χειρότερα;– [αυτό που συμβαίνει είναι] πονάει μάτι, κόβω κεφάλι. Δηλαδή, είναι αστείο να μπορώ να ταξιδέψω με το αεροπλάνο δίπλα-δίπλα για να πάω στην Αλεξανδρούπολη, ή στην Κρήτη να δω μια συναυλία, και στην συναυλία να πρέπει να είμαι στα τέσσερα μέτρα από τον άλλον. Ή να θέλω να πάω να αγοράσω ένα τζιν παντελόνι και να πρέπει να έχω 25 τετραγωνικά γύρω μου… Δεν το χωράει η λογική μας. Πρέπει πια [οι κυβερνώντες] να το συνειδητοποιήσουν λιγάκι, και να εξορθολογιστούν τα μέτρα. Αυτό χρειάζεται: πρακτικά και πολύ συγκεκριμένα μέτρα. Για να μην μιλήσω για συμπεριφορές δυο ταχυτήτων… Πρέπει πια να αρχίσουμε να το αντιμετωπίζουμε σο-βα-ρά. Τα λάθη που έγιναν, ή οι προσπάθειες που δεν τελεσφόρησαν δεν είναι απαραίτητα ενοχοποιητικές. Αλλά ας μάθουμε απ’ αυτές. Έχοντας ήδη έναν χρόνο απόλυτης ακινησίας, ας μην ανανεώσουμε αυτήν την ακινησία για άλλον έναν χρόνο…»
Κι ενώ οι αναπόφευκτες ή όχι παλινωδίες της κεντρικής εξουσίας καλά κρατούν, και όλα δείχνουν πως μάλλον θα αργήσει να ισιώσει το πράμα –κάποιοι καλλιτέχνες λένε πως ούτε το φθινόπωρο σώζεται γι’ αυτούς– , η κα. Σταματάκη καταθέτει και κατιτίς ελπιδοφόρο αναφορικά με τους μουσικούς: «Επειδή κανονικά, όταν δουλεύουν, με τις συναυλίες, τις περιοδείες, και τις νυχτερινές εμφανίσεις, δεν προλαβαίνουν, αυτή την περίοδο έχουν μπει σε μια διαδικασία παραγωγής μουσικού υλικού. Τώρα, που είναι εκτός εργασίας έχουν γεμίσει τα στούντιο με καινούριο υλικό. Κι έτσι, όταν θα ανοίξει η αγορά, κάθε καλλιτέχνης θα έχει καινούργιο υλικό να παρουσιάσει.»
Αμήν και πότε.
