Ο κορονοϊός μαστίζει τον πλανήτη εν έτει 2020, όμως η Αρχαία Αθήνα είχε περάσει μια φοβερή επιδημία, που της κόστισε τόσο σε εκατοντάδες χιλιάδες ζωές όσο και την ήττα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ο Λοιμός των Αθηνών, ή “σύνδρομο του Θουκυδίδη” ήταν μια καταστροφική επιδημία η οποία εκδηλώθηκε στην πόλη-κράτος των Αθηνών στην αρχαία Ελλάδα, κατά το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 430 π.Χ., και ενώ η πόλη πολιορκούνταν από τους Σπαρτιάτες.
Θεωρείται πως η επιδημία πρωτοεμφανίστηκε στον κύριο λιμένα της Αθήνας, τον Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια είσοδο προμηθειών της πόλης. Ο λοιμός εμφανίστηκε και σε άλλες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου, επέστρεψε δύο φορές, το 429 π.Χ. και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ., και η καταστροφή που προκάλεσε στον πληθυσμό της Αθήνας ήταν ένα σημαντικό πρώτο πλήγμα για την πόλη ως προς την εξέλιξη του πολέμου.
Τα συμπτώματα και ο τρόπος μετάδοσης
Οι περιγραφές του Θουκυδίδη αναφέρουν πως οι άνθρωποι που ήταν ήδη ασθενείς από κάποια άλλη ασθένεια, κατέληγαν να αποκτήσουν και την ασθένεια του λοιμού, ενώ όσοι ήταν υγιείς, εμφάνιζαν αιφνίδια πονοκέφαλο και ισχυρό πυρετό, μαζί με ερεθίσματα στο σώμα και ερεθισμό των ματιών με μια αίσθηση τσουξίματος. Το εσωτερικό του στόματος, ο φάρυγγας και η γλώσσα γίνονταν αιματώδη και η εκπνοή αφύσικη και δυσώδης.
Μετά από τα παραπάνω αρχικά φαινόμενα, ακολουθούσαν φτερνίσματα και βραχνάδα στη φωνή, και κατόπιν η αρρώστια κατέβαινε από το κεφάλι προς το στήθος προκαλώντας ισχυρό βήχα. Φτάνοντας στο στομάχι, προκαλούσε ναυτία και εμετό χολής, ενώ τα άτομα που είχαν τάση για εμετό αλλά δεν έκαναν είχαν ισχυρούς σπασμούς, όπου σε κάποιους έπαυε μετά από λίγο και σε άλλους εξακολουθούσε για πολλή ώρα.
Η θερμοκρασία του σώματος φαινόταν να έπεφτε, χωρίς το χρώμα του να γίνεται ωχρό αλλά κοκκινωπό, και εμφανίζονταν εξανθήματα και φουσκάλες. Οι ίδιοι οι ασθενείς όμως ένιωθαν να θερμαίνονται τόσο πολύ, όπου δεν μπορούσαν να φορέσουν ούτε καν ελαφριά ενδύματα ή σεντόνια, ανακουφίζονταν όμως ιδιαίτερα όταν έπεφτε κρύο νερό πάνω στο σώμα τους.
Οι περισσότεροι πέθαιναν την έβδομη ή ενάτη ημέρα από την εκδήλωση της ασθένειας, με αυτούς που κατάφερναν να επιζήσουν παραπάνω να εμφανίζουν ισχυρό στομαχόπονο και διάρροια, τόσο που πολλοί πέθαιναν από την εξάντληση.
Οι Αθηναίοι θεραπευτές, αρρώστησαν όπως και οι σημερινοί, ενώ οι Σπαρτιάτες που είχαν στήσει πολιορκία λίγο μακρύτερα επιβίωσαν. Αυτό δείχνει ότι η αρχαία ασθένεια, όπως και ο ιός Έμπολα, μεταδιδόταν από αίμα, σάλιο ή επαφή και όχι μέσω του αέρα, όπως ο κορονοϊός.
Ωστόσο κάποια από τα συμπτώματα του λοιμού μοιάζουν με αυτά του Covid-19, όπως και η ταχύτητα με την οποία επωάζει στον οργανισμό, αλλά και σκοτώνει τον ασθενή που έχει προσβληθεί. Ένα ακόμα κοινό στοιχείο ότι και οι δύο προκαλούνται από παθογόνο μικροοργανισμός, βακτήριο ή ιό, ενώ μεταδίδονται εύκολα μέσω της κοινωνικής επαφής.
Οι θεωρίες των σύγχρονων επιστημόνων
Με βάση τις περιγραφές του Θουκυδίδη για τα συμπτώματα, γιατροί και ιστορικοί διατύπωσαν εδώ και χρόνια διάφορες θεωρίες. Μια επικρατούσα θεωρία υποστήριξε ότι ο λοιμός των Αθηναίων οφειλόταν στον ιό Έμπολα. Η εκδοχή αυτή υποστηρίχτηκε αρχικά από τον Anthony Ramirez με άρθρο του το 1996 στους New York Times.
Ελληνική επιστημονική έρευνα κατέληξε πρόσφατα στο συμπέρασμα ότι η αιτία του λοιμού ήταν ο τυφοειδής πυρετός. Η έρευνα έγινε με τη συνεργασία της αρχαιολόγου Έφης Μπαζιωτοπούλου-Βαλαβάνη, που βρήκε έναν μαζικό τάφο θύματα του Λοιμού της Αθήνας, του Επίκουρου Καθηγητή Ορθοδοντικής Μανώλη Ι. Παπαγρηγοράκη, που διατήρησε και αποθήκευσε το σκελετικό υλικό, του συνεργάτη του ορθοδοντικού Φίλιππου Συνοδινού και του Επίκουρου Καθηγητή Νευρογενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστου Γιαπιτζάκη, που πραγματοποίησε την έρευνα ταυτοποίησης του DNA του παθογόνου μικροβίου.
Από μαζικό τάφο 150 ατόμων που ανακαλύφθηκε στο αρχαίο νεκροταφείο της Αθήνας, τον Κεραμεικό έγινε έλεγχος του DNA από τον πολφό των δοντιών σε τρία διαφορετικά κρανία. Έγινε έλεγχος ώστε να εντοπιστεί DNA μικροβίων που παραπέμπουν σε 25 πιθανές ασθένειες, δηλαδή για πανώλη, τύφο, άνθρακα, φυματίωση, ευλογιά. Κανένα στοιχείο δεν παρέπεμπε σε αυτές. Στον έλεγχο όμως για τυφοειδή πυρετό βρέθηκε γενετικό υλικό του. Συγκεκριμένα εντοπίστηκε το βακτήριο της Σαλμονέλλας εντέρικα τύφι.
Το συμπέρασμα της ελληνικής ομάδας είναι ότι ορισμένα τουλάχιστον θύματα του λοιμού είχαν τυφοειδή πυρετό, χωρίς να αποκλείουν την πιθανότητα να συνυπήρχε και άλλη λοιμώδης νόσος.
Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια
Φωτογραφία: Λοιμός σε αρχαία πόλη, πίνακας του 17ου αιώνα του Μίχιελ Σβέιρτς, ο οποίος θεωρείται πως αναφέρεται στον λοιμό των Αθηνών
www.thetoc.gr
