Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν φημίζεται για καινοτομία σε ό,τι αφορά την οικονομία, όμως από πέρυσι η κυβέρνησή του διεξάγει ένα οικονομικό πείραμα υψηλού που μέχρι σήμερα είχε… επιτυχία. Σε άρθρο με τίτλο «Ο Ερντογάν έκρυψε την οικονομική καταστροφή βαθιά στις τουρκικές τράπεζες» το Foreign Policy σχολιάζει πως το κόλπο του Ερντογάν αποκαλύφθηκε.
Το ερώτημα όμως είναι το εξής: Για πόσο ακόμα μπορεί η Τουρκία να κρύψει το γεγονός ότι ξοδεύει πολύ πέρα από τις δυνατότητές της; Κανονικά όταν οι κυβερνήσεις ξοδεύουν περισσότερα από ό, τι φορολογούν, η διαφορά εμφανίζεται ως έλλειμμα του προϋπολογισμού. Χρηματοδοτούν αυτό το έλλειμμα εκδίδοντας ομόλογα, τα οποία διαπραγματεύονται σε διεθνείς αγορές και έτσι είναι εύκολο να εντοπιστούν. Εάν το χρέος διογκώνεται και αν το κόστος δανεισμού αυξάνεται, τότε η χώρα πρέπει να χρεοκοπήσει ή να ζητήσει διάσωση. Αυτό το είδος κρίσης χρέους δεν είναι ευχάριστο, όπως θα μπορούσαν να βεβαιώσουν η Αργεντινή ή η Ελλάδα ή το Πακιστάν γράφει το FP, αλλά είναι τουλάχιστον μια λύση απλή και οικεία. Η Τουρκία έχει επίσης ξοδέψει πολλά περισσότερα από όσα έπρεπε, αλλά το έκανε εν κρυπτώ, κρύβοντας το κόστος βαθιά στο χρηματοπιστωτικό της σύστημα, καθιστώντας το αόρατο.
Η Τουρκία έχει ένα σχετικά μικρό δημόσιο χρέος – που συνήθως χρηματοδοτείται από ξένα ομόλογα. Ο μεγάλος δανεισμός έγινε από τις τράπεζες της χώρας, τόσο ιδιωτικών όσο και κρατικών τραπεζών – και εκεί εντοπίζεται το μεγάλο πρόβλημα της Τουρκίας. Από την οικονομική κρίση του 2008, η FED έχει διατηρήσει τα επιτόκια χαμηλά, ελπίζοντας να οδηγήσει σε οικονομική ανάκαμψη στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον φθηνό δανεισμό σε δολάρια, τόσο για τους Αμερικανούς όσο και γι αυτούς που αναζητούν πίστωση. Ετσι οι τουρκικές τράπεζες βρέθηκαν με πολλά δολάρια.
Τομείς όπως οι υποδομές και το real estate απευθύνονται κυρίως στους Τούρκους, οπότε τα έσοδά τους τιμολογούνται σε τουρκική λίρα αλλά η αποπληρωμή των δανείων τους ήταν σε δολάρια. Το πρόβλημα είναι ότι, αν όταν η λίρα χάνει την αξία της έναντι του δολαρίου – και έχει χάσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια – είναι πιο δύσκολο για τις τουρκικές εταιρείες να εξοφλήσουν τα δάνεια τους σε δολάρια. Και αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να οδηγήσει σε τραπεζική κρίση. Δεν δόθηκαν όλα τα δολάρια που δανείστηκαν οι τουρκικές τράπεζες σε τουρκικές εταιρείες. Οι Τούρκοι πολίτες συνήθως δανείζονται σε λίρα και όχι σε δολάρια για να αγοράσουν σπίτια ή αυτοκίνητα . Οι τράπεζες της Τουρκίας λοιπόν χρειάστηκαν λίρες για να δανείσουν. Οι τράπεζες πήραν τα δολάρια που είχαν συσσωρεύσει και τα άλλαξαν σε λίρες στις χρηματοπιστωτικές αγορές, πληρώνοντας ένα τέλος που συνδέεται με το επιτόκιο της λίρας που έθεσε η τουρκική κεντρική τράπεζα. Αυτό δημιούργησε έναν δεύτερο κίνδυνο στο τραπεζικό σύστημα της χώρας: Εάν αυξηθούν τα επιτόκια, το κόστος δανεισμού της λίρας των τραπεζών θα αυξηθεί μειώνοντας τα τραπεζικά κέρδη.
Η πανδημία έπληξε και τις αναδυόμενες αγορές όπως η Τουρκία . Από τον Μάρτιο η λίρα έχασε το 10% της αξίας της Όταν η λίρα χάνει την αξία της, η τιμή των εισαγόμενων αγαθών αυξάνεται και το βιοτικό επίπεδο των Τούρκων πέφτει. Φοβούμενη την αντίδραση, η κυβέρνηση της Τουρκίας αποφάσισε να σταματήσει την κατρακύλα. Πώς; Μέσω ενός τρικ. Πουλώντας δολάρια για να αγοράσει λίρες στην αγορά, ενισχύοντας την αξία του νομίσματος της Τουρκίας. Από τις αρχές του καλοκαιριού, αυτό το τέχνασμα λειτούργησε: Η λίρα ήταν σταθερή για σχεδόν όλο τον Ιούνιο και τον Ιούλιο. Ομως το να ξοδεύεις αποθέματα δολαρίου για να υπερασπιστείς την αξία του νομίσματός σου λειτουργεί μόνο αν έχεις δολάρια για να ξοδέψεις . Η κυβέρνηση ξεκίνησε τη χρονιά με πολύ λιγότερα αποθεματικά από ό, τι έπρεπε, και σύντομα αντιμετώπισε ζήτηση για περισσότερες δαπάνες, καθώς ο Ερντογάν επέμεινε να υπερασπιστεί το νόμισμα.
Πώς μπορούσαν λοιπόν να βρεθούν περισσότερα δολάρια; Κάπου εδώ επιστρέφουν οι τράπεζες της Τουρκίας. Είχαν πλεόνασμα, αφού είχαν δανειστεί δισεκατομμύρια από το εξωτερικό τα προηγούμενα χρόνια. Έτσι, η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας άρχισε να δανείζεται δολάρια από τις τράπεζες της χώρας. Η κεντρική τράπεζα οφείλει 54 δισεκατομμύρια δολάρια – δολάρια, όχι λίρες – στις τράπεζες της Τουρκίας. Αλλά ξόδεψε ακόμη περισσότερα , περίπου 65 δισεκατομμύρια δολάρια ήδη φέτος, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Goldman Sachs, επιπλέον των 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2019. Έτσι, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία η κεντρική τράπεζα αντιμετωπίζει έλλειμμα περίπου 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Κανείς δεν θέλει μια μεγάλη τρύπα στον ισολογισμό της κεντρικής τράπεζας, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζει η Τουρκία και πλέον δεν είναι δυνατό να υπερασπιστεί τη λίρα. Μια απότομη πτώση είναι θέμα χρόνου.
Τι επιλογές έχει ο Ερντογάν;
Ο δρόμος μπροστά είναι γεμάτος κινδύνους. Αν αφήσει την λίρα να γκρεμιστεί οι τουρκικές εταιρείες θα βρεθούν με ένα βουνό χρέος σε δολάρια που θα αγωνίζονται να αποπληρώσουν. Μια απότομη πτώση της λίρας θα μπορούσε ακόμη και να προκαλέσει την κατάρρευση των τουρκικών τραπεζών. Η αύξηση των επιτοκίων θα μπορούσε να σταθεροποιήσει το νόμισμα όμως η τουρκική οικονομία θα οδηγούνταν σε μια βαθύτερη ύφεση με ό,τι αυτό σημαίνει για την δημοτικότητα του Ερντογάν. Και οι δύο επιλογές είναι επικίνδυνες. Αλλά το να μην κάνεις τίποτα είναι πιθανότατα χειρότερο:
Η λίρα θα κατρακυλήσει ούτως ή άλλως, και η οικονομία θα βυθιστεί σε μια παρατεταμένη ύφεση. Το οικονομικό πείραμα του Ερντογάν είχε ενδιαφέρον όσο διήρκεσε, δημιουργώντας μια ψευδαίσθηση σταθερότητας. Αλλά η απόκρυψη των οικονομικών προβλημάτων της χώρας βαθιά στο τραπεζικό σύστημα δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια κίνηση απελπισίας.
www.newmoney.gr
