Γιατί τα ταξίδια του γυρισμού μας φαίνονται πιο μικρά

Ετοιμάζεσαι για ένα ταξίδι. Μπαίνεις στο αυτοκίνητο ή όποιο άλλο μέσο σε εξυπηρετεί και κινείς για τον νέο σου προορισμό. Σύντομα νιώθεις σαν να μην περνάει η ώρα. Πας, πας, αλλά δεν φτάνεις. Αναβιώνεις την παιδική σου ηλικία και όλα εκείνα τα ‘πότε φτάνουμε;’ κάθε πέντε λεπτά.

Κάτι που το λες και περίεργο, αν σκεφτείς πόσο γρήγορο νιώθεις πως είναι το ταξίδι της επιστροφής από την απόδραση.

Μια που μπαίνεις σε καράβια, αεροπλάνα ή αυτοκίνητα (άντε και τρένα) και μια που βάζεις το κλειδί στην πόρτα του σπιτιού σου.

Τι συμβαίνει;

Τι μας κρύβουν;

Ώρα να μιλήσουμε για το Return Trip Effect (RTE).

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ

Το RTE είναι μια ψευδαίσθηση. Στη βάση της βρίσκεται η υποκειμενική αντίληψη του χρόνου. Για αυτό και δεν παίζει κανένα ρόλο στις μελέτες, αν οι άνθρωποι κάνουν όντως το ταξίδι ή εικονικά.

Χαρακτηριστικά, σε μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2015 συμμετέχοντες έκαναν προσομοιωμένες «διαδρομές», παρακολουθώντας βίντεο διάρκειας 20 λεπτών. Καταγράφηκαν από άτομο που είχε όντως, περπατήσει στους δρόμους των πόλεων προς έναν συγκεκριμένο προορισμό. Δηλαδή, ό,τι έβλεπαν οι άνθρωποι που πήραν μέρος στη μελέτη.

Η μια ομάδα έκανε δυο μονές διαδρομές. Η άλλη allez-retour. Τα μέλη της συμφώνησαν πως το δεύτερο σκέλος που έπαιρνε λιγότερο χρόνο.

Η επιστροφή γενικά, μπερδεύει το σύστημα μας

Το βέβαιο είναι πως δεν έχουν όλοι οι εγκέφαλοι το ίδιο συστήματα ‘παρακολούθησης’ του χρόνου. Ή καλύτερα αντίληψης του πώς περνάει, χωρίς τη βοήθεια ρολογιού.

Κάποιοι το παρακολουθούν μαθηματικά, με νευρώνες που πυροδοτούνται με συγκεκριμένους ρυθμούς και μηχανισμούς που καταγράφουν πόσες φορές έχουν παλμό σε μια δεδομένη περίοδο.

Άλλοι εξυπηρετούνται από σύστημα που βασίζεται περισσότερο στη γλώσσα, ανατρέχει σε προηγούμενα συμβάντα και αφηγείται ιστορίες για το χρόνο που χρειάστηκαν.

Επειδή οι συμμετέχοντες εξέτασαν εκ των υστέρων τις διαδρομές, φαίνεται πως το φαινόμενο του ταξιδιού της επιστροφής ‘ξεγέλασε’ το δεύτερο σύστημα.

«Για κάποιο άγνωστο λόγο, η σαφής επίγνωση ότι επρόκειτο για ένα μετακίνηση μετ’ επιστροφής μπορεί να άλλαξε την αναδρομική τους κρίση για το πέρασμα του χρόνου».

Η εκπληκτική ιδιορρυθμία της αντίληψης που έχουμε οι άνθρωποι για το χρόνο είναι το ‘ζουμί’ του φαινομένου του ταξιδιού της επιστροφής που είναι ψυχολογικό φαινόμενο.

Οι ψυχολόγοι ασχολούνται εδώ και χρόνια με την υποκειμενική εμπειρία του χρόνου γενικότερα, και ειδικότερα με το return trip effect που μέχρι σήμερα ‘κρατά’ κρυμμένο το λόγο που προκαλείται.

Προφανώς και υπάρχουν υποθέσεις που δοκιμάζονται -εντός και εκτός εισαγωγικών.

Όλες έχουν να κάνουν με τη ‘φάση’ μας όταν κάνουμε το ταξίδι. Δηλαδή, τις προσδοκίες μας και τη συναισθηματική μας κατάσταση, συνθήκες που παραμορφώνουν γενικά το πόσο χρόνο χρειαζόμαστε για κάτι.

Θα αρχίσω από το τέλος.

Το άγνωστο με βάρκα την ελπίδα -για τα καλύτερα

Εργασία που δημοσιεύτηκε το 2021 ερεύνησε την εσωτερική αιτία της επίδρασης του φαινομένου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ψευδαίσθηση επηρεάστηκε πράγματι από την εξοικείωση που μπορεί να επηρεάζει γενικά, το χρόνο μας. Αυτοί που ένιωσαν πιο έντονα το return trip effect ήταν οι οδηγοί σε άγνωστους δρόμους. Άρα ακόμα και αν πας κι έρχεσαι σε/από γνωστά μέρη, κάνε μια χάρη στον εαυτό σου και άλλαζε διαδρομές, ώστε ο εγκέφαλος σου να ‘ανανεώνεται’.

(Ούτως ή άλλως) Ο χρόνος είναι σχετικός

Η δεύτερη ιδέα που προτείνεται είναι ότι η υποκειμενική αντίληψη του χρόνου επιβραδύνεται κατά τη διάρκεια άγνωστων εμπειριών. Το αποτέλεσμα είναι να μας φαίνεται μεγαλύτερο το ταξίδι μετάβασης από αυτό της επιστροφής. Βέβαια, μελέτες δείχνουν πως το φαινόμενο εμφανίζεται ακόμη και σε περιπτώσεις γνωστών ταξιδιών -πχ τις καθημερινές μας μετακινήσεις.

Προσμένουμε να πάμε κάπου -όχι να γυρίσουμε σπίτι

Εργασία του 2020 σημείωσε ότι τα ταξίδια προς τον άγνωστο προορισμό τείνουν να ενθαρρύνουν υψηλότερα επίπεδα προσμονής από εκείνα της επιστροφής -αφού υπάρχει η προσδοκία πως πάμε κάπου φανταστικά.

«Η εργασία μας υποδηλώνει ότι οι ψυχολογικές καταστάσεις και οι περιβαλλοντικές ενδείξεις αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται το πέρασμα του χρόνου».

Λόγω της μεγαλύτερης προσμονής, η αντίληψη των ανθρώπων για το χρόνο επιμηκύνεται. Για αυτό και νιώθαμε ως παιδιά, τα λεπτά σαν ώρες πριν το κουδούνι για το διάλειμμα (ή το σχόλασμα).

Το επίπεδο αναμονής κάνει νέες προβλέψεις σχετικά με την εμφάνιση του RTE. Στην έρευνα φάνηκε πως όσο μεγαλύτερος είναι ο ενθουσιασμός, τόσο εντείνεται το φαινόμενο του ταξιδιού της επιστροφής. Κι έτσι δικαιολογείται το ‘θα φτάσουμε ποτέ;’ όσων λείπουν από τα σπίτια τους για μήνες ή χρόνια.

Εξοικείωση vs Προσδοκία

Εργασία που δημοσιεύτηκε το 2011 στο Ρsychonomic Bulletin & Review εξερεύνησε δυο θεωρίες: αυτήν της εξοικείωσης και εκείνη των προσδοκιών.

Στην πρώτη περίπτωση, ακριβώς όπως ό,τι κάνουμε συνέχεια φαίνεται να απαιτεί λιγότερο χρόνο και προσπάθεια από μια νέα ασχολία, οι γνωστές διαδρομές φαίνεται να χρειάζονται λιγότερο χρόνο για να ολοκληρωθούν. Για αυτό και η επιστροφή φαίνεται πιο σύντομη -επειδή ζήσαμε το ‘πήγαινε’ άρα εξοικειωθήκαμε με τη διαδρομή.

Σε ό,τι αφορά τις προσδοκίες, συχνά υποτιμούμε πόσο χρόνο θα χρειαστούμε για να κάνουμε κάτι. Έτσι αν νιώσουμε πως το ‘φεύγα’ διαρκεί περισσότερο από ό,τι πιστεύαμε, φαίνεται πως νιώθουμε πιο γρήγορο το ‘έλα’.

Αυτό ίσως να συμβαίνει γιατί μετά το ταξίδι προς τον προορισμό κάνουμε σχετική προσαρμογή για το χρόνο που θα χρειαστεί εκείνο της επιστροφής. Όταν ολοκληρώνεται πιο γρήγορα (δηλαδή, στον κανονικό χρόνο) έχουμε ‘παραβίαση της προσδοκίας’.

Και πάλι υπάρχει ένα ‘αλλά’: το return trip effect κάνει την εμφάνιση του και σε γνωστά ταξίδια και διαδρομές -για τα οποία ξέρουμε τα πάντα, αφού τα έχουμε κάνει πάρα πολλές φορές.

Νευροψυχολόγοι εξηγούν πως στην επιστροφή από τη δουλειά μας ‘πνίγει’ το «ας γυρίσω επιτέλους σπίτι» και αυτό επηρεάζει την αντίληψη μας για το χρόνο.

Ο ρόλος των ραντεβού/υποχρεώσεων

Άπαξ και κινήσουμε για κάπου, έχουμε χρονικό περιορισμό ως προς το πότε πρέπει να φτάσουμε. Είτε γιατί είναι η δουλειά μας, είτε επειδή πρόκειται για μια κράτηση δωματίου ή σπιτιού ή μέσου -ή ό,τι άλλο. Στο γυρισμό, έχουμε συνήθως ‘ελεύθερο πρόγραμμα’.

Ο ψυχολόγος Dan Zakay έχει γράψει το εξής:

«ΤΟ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ ΕΝΑ ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΟΔΗΓΕΙ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ ΜΑΣ ΣΤΟ ΝΑ ΑΦΙΕΡΩΝΕΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ‘ΠΟΡΟΥΣ’ ΣΤΗΝ ΑΝΗΣΥΧΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑ. ΑΥΤΟ ΚΑΝΕΙ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΝΑ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΩΣ ΠΕΡΝΑΕΙ ΠΙΟ ΑΡΓΑ».

«Η επιστροφή στο σημείο εκκίνησης, αν και είναι ακριβώς η ίδια απόσταση, σε πολλές περιπτώσεις είναι πιο σύντομη από το να πάμε εκεί, επειδή ο χρόνος δεν είναι τόσο σημαντικός. Έτσι η προσοχή μας εκτρέπεται ή αποσπάται από τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας».

YΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ REVERSE RETURN TRIP EFFECT

Δεν χρειάζεσαι τις έρευνες για να καταλάβεις πόσο αργά νιώθεις να περνάει ο χρόνος, όταν λαμβάνεις ένα τηλεφώνημα από αυτά που απεύχομαι να λάβεις ποτέ και πρέπει να πας το συντομότερο στο σπίτι ή όπου αλλού. Τη μετακίνηση αυτή τη νιώθεις αιώνια. Είναι η αντίστροφη λειτουργία του return trip effect.

Κατά τους ερευνητές, η προσμονή είναι αυτή που αυξάνει τη διέγερση και την προσοχή μας και μας κάνει να είμαστε πιο προσεκτικοί. Προκαλεί επίσης, μια φαινομενική χρονική επιμήκυνση.

Στο τέλος της ημέρας, μιλάμε πάντα για το ευρύτερο φαινόμενο της υποκειμενικής αντίληψης του χρόνου. Που έτσι κι αλλιώς είναι σχετικός.