Του Θανάση Κ.
Πριν δέκα μέρες ανέβηκε μια “εκδοχή” της Κωμωδίας του Αριστοφάνη “Σφήκες” στην Επίδαυρο.
Ένα μέρος του κοινού φαίνεται πως εγκατέλειψε την παράσταση και έφυγε…
Κάποιοι στο τέλος αποδοκίμαζαν.
Και φυσικά υπήρχαν κι άλλοι που χειροκροτούσαν.
Μέχρις εκεί τίποτα το περίεργο.
Όμως η κυρία που έγραψε την “παραλλαγή” της Κλασσικής Κωμωδίας και τη σκηνοθέτησε και έπαιζε η ίδια, στο τέλος της “παράστασης” βγήκε και τα “έχωσε” στο κοινό!
Κι είπε, μεταξύ πολλών και “χαριτωμένων”, ότι την κριτική τους να τη βάλλουν στον… “απ’ αυτό” τους.
Και ότι αυτή “καταγγέλλει, άρα υπάρχει”!
Δηλαδή κάνει Θέατρο για να καταγγέλλει και να … φτύνει!
Θέατρο-“ντουντούκα”! Ή θέατρο-“ροχάλα”!
Το “θέμα” δεν ήταν αν “άξιζε” η παράσταση, ή γιατί η κυρία αυτή είπε όσα είπε. (Σκοπίμως δεν αναφέρω καν το όνομά της)
Αλλά το μέγεθος της (Πολιτιστικής) παρακμής και της σαπίλας που έφερε στην επιφάνεια.
Έτσι ακριβώς: Πολιτιστική παρακμή και σαπίλα!
Και το πραγματικό ήθος όσων καμώνονται ότι “ποιούν ήθος” στο Θέατρο!
* Πρώτα-πρώτα, όσοι ασχολούνται με το Κλασικό Θέατρο καλό είναι να κατανοούν το Νόημα! Τι θέλει να πει ο “ποιητής”…
“Κλασικό” θεωρείται ένα έργο τέχνης όταν αποδεικνύεται “διαχρονικό”.
Όταν δηλαδή αντέχει στο χρόνο, και άνθρωποι διαφορετικών γενεών ή κοινωνιών απ’ όπου αρχικά δημιουργήθηκε εξακολουθούν να το βλέπουν, να το απολαμβάνουν, να τους “αγγίζει” και να συγκλονίζονται…
Στην Τέχνη υπάρχουν πολλά περιθώρια “υποκειμενισμού”. Σε κάποιον αρέσει κάτι, σε κάποιον άλλο δεν αρέσει ή αρέσει κάτι άλλο.
— Όπως έλεγαν οι Λατίνοι:
“Για γεύσεις και για χρώματα δεν πρέπει να συζητάμε”
(De Gustibus et coloribus non dιsputandum)
M’ αλλά λόγια στα “αισθητικά” ζητήματα οι απόψεις είναι προσωπικές.
Όμως το κριτήριο “αντοχής στο χρόνο”, ΔΕΝ είναι “υποκειμενικό”.
Είναι ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟ!
Το κριτήριο αντοχής στον χρόνο, υπάρχει ανεξάρτητα από το τι αρέσει σε ποιόν. Και κάτι δείχνει…
Η Αρχαία Τραγωδία άντεξε στον χρόνο.
Η Αρχαία Κωμωδία άντεξε στον χρόνο.
Ο Σαίξπηρ και άντεξε στο χρόνο.
Ο Μολιέρος άντεξε στο χρόνο.
Ο Τσέχωφ και ο Τολστόϊ άντεξαν στο χρόνο.
Όσα άντεξαν στο χρόνο οφείλουμε – γι’ αυτό ακριβώς – να τα σεβόμαστε!
Όχι να τα κακοποιούμε!
Φυσικά “προσαρμογές” είναι απαραίτητες.
Δεν παίζεται σήμερα το αρχαίο Θέατρο όπως τότε, με “προσωπεία” (μάσκες) και “κοθόρνους”…
Αλλά το Νόημα οφείλει να διασώζεται.
Γιατί το Νόημα δοκιμάστηκε στο χρόνο.
Όχι εκείνη ή η άλλη “σκηνοθετική προσέγγιση”…
Υπήρξαν πολλοί που δοκίμασαν να παραφράσουν ένα αριστούργημα του αρχαίου Θεάτρου. Απόλυτα θεμιτό κι αυτό…
Ο Ανουίγ έγραψε την “Αντιγόνη”. Αλλά ήταν του Ανουίγ. Όχι του Σοφοκλή.
Είχε σχέση με το τραγικό δίλημμα που ανέδειξε αρχικά ο Σοφοκλής.
Αλλά με εκδοχή πολύ πιο “τωρινή”…
Και ο… Μπόστ (Μέντης Μποσταντζόγλου) έγραψε μεταξύ άλλων την “Φαύστα”. Αλλά ήταν του Μπόστ!
Δεν είχε καμία σχέση με το έργο του Δημήτριου Βερναρδάκη που είχε γράψει την Ομώνυμη Τραγωδία “Φαύστα” εξήντα χρόνια πριν.
Ούτε βέβαια με το έργο του Ευριπίδη, από την τραγωδία του οποίου “Ιππόλυτος” εμπνεύστηκε ο Βερναρδάκης τη “Φαύστα” (από το άγριο πάθος της Φαίδρας που ερωτεύθηκε τον γιό του άνδρα της, όπως ακριβώς η “Φαύστα” του Βερναρδάκη ερωτεύθηκε τον Κρίσπο, γιό του συζύγου της).
Ούτε είχε καμία σχέση με τη “Φαίδρα” που έγραψε ο Σοφοκλής, ή με τη “Φαίδρα” του Σενέκα, ή με τη “Φαίδρα” του Ρακίνα, που όλοι τους έγραψαν για το “ανόσιο” έρωτα μιας νέας γυναίκας προς το θετό “γιό τους”…
Ο Μπόστ έγραψε ένα δικό του έργο “Φαύστα”, που δεν είχε καμία σχέση με όλα αυτά…
Αυτές οι προεκτάσεις και υπερβάσεις γίνονται στο Θέατρο.
Δεν είναι “αθέμιτες”. Και κρίνονται εκ του αποτελέσματος.
Αλλά ο δημιουργός πάντα οφείλει να τονίζει ότι είναι ΔΙΚΟ του έργο. Ξεχωριστό…
ΔΕΝ είναι “προσαρμογή” του Κλασικού.
Στην εν λόγω παραγωγή του “Σφηκών” του Αριστοφάνη, υπήρχε ελάχιστη σχέση με την Αρχαία Κωμωδία.
Μόνο θεματολογική σχέση: Αναφερόταν κι αυτό στους “δικομανείς”, στη “δικομανία”, και στον εκφυλισμό της Δικαιοσύνης. Ιδιαίτερα με την εκδοχή των “τηλεπαράθυρων” που “δικάζουν” ή των social media που καταδικάζουν…
Με δύο λόγια, ήταν εντελώς άλλο “πράγμα”…
Οπότε όσοι γι’ αυτό αποδοκίμαζαν προχθές στην Επίδαυρο είχαν δίκιο…
* Δεύτερη παρατήρηση: Δεν το γνωρίζει ίσως η “συμπαθής” κυρία, αλλά ή Αρχαία Κωμωδία ΔΕΝ ήταν “καταγγελία”, όπως νομίζει η ίδια.
Όποιοι “καταγγέλλουν”, συνήθως η “καταγγελία” τους αφορά τους ΆΛΛΟΥΣ!
Κάποιους “άλλους”…
Η αρχαία Κωμωδία έβαζε το κοινό μπροστά σε ένα καθρέφτη να δουν τον εαυτό τους! Δεν κατήγγειλε. Έδειχνε καθ’ υπερβολήν και με σατιρικό τρόπο, τα στραβά της εποχής.
— Η Αρχαία Τραγωδία μετέφερε το κοινό σε μια φαντασιακή εποχή (από το χώρο του μύθου και με μυθολογικά “πρόσωπα”, όπως η Αντιγόνη, ο Οιδίποδας, ο Ορέστης, η Ηλέκτρα, η Μήδεια, κλπ) για να αντιμετωπίσουν μεγάλα τραγικά διλήμματα κάθε εποχής.
Όπου υπήρχε η σύγκρουση ανάμεσα στο Πάθος και το Ήθος,
ανάμεσα στους Ανθρώπινους νόμους και του (Θεϊκούς) Νόμους της Συνείδησης,
ανάμεσα στο Τίμημα της Δικαιοσύνης και το Κόστος της “Καταλαγής”,
ανάμεσα στην αναπόδραστη Μοίρα και την “ελεύθερη επιλογή” όσων πασχίζουν να δημιουργήσουν οι ίδιοι την τύχη τους. Και το πληρώνουν…
— Η Αρχαία Κωμωδία έκανε κάτι διαφορετικό: έπαιρνε έμπνευση όχι από τη μακρινή μυθολογία, αλλά από τη σύγχρονη πραγματικότητα της εποχής. Και έδινε στο κοινό μια “αποστασιοποιημένη” εικόνα του εαυτού του! Παρουσίαζε καρικατούρες της εποχής για να σατιρίσει, την τότε πραγματικότητα, τους τότε ανθρώπους, το ίδιο το κοινό.
— Η Κωμωδία ΔΕΝ ήταν φυγή σε ένα “μυθολογικό σύμπαν”, όπως η Τραγωδία. Η Κωμωδία ήταν “καθρέφτης” της τότε εποχής.
Έστω και παραμορφωτικός καθρέφτης.
— Η Τραγωδία “ποιούσε ήθος”, φέρνοντας τους ανθρώπους αντιμέτωπους με τα μεγάλα τραγικά και πανανθρώπινα διλήμματα σε ένα φαντασιακό πεδίο.
— Η Κωμωδία “ποιούσε ήθος” φέρνοντας τους ανθρώπους αντιμέτωπους με την πραγματικότητα – κοιτώντας τον εαυτό τους “απ’ έξω”…
Κανένα από τα δύο δεν ΚΑΤΗΓΓΕΛΕ, έτσι γενικά και αόριστα.
Δεν ήταν αυτό ούτε στις προθέσεις τους ούτε στην δομή τους, ούτε στην λειτουργία τους, ούτε στη δυναμική των χαρακτήρων τους…
Όταν λέει η “συμπαθής” κυρία: “Καταγγέλλω, άρα υπάρχω”, μόνη της δηλώνει ότι ΔΕΝ κάνει Θέατρο.
Μια “ντουντούκα” έχει βγάλει και καταγγέλλει ό,τι της προκύψει…
Και σίγουρα δεν καταγγέλλει το “σύστημα”!
Θα κατήγγειλε το “σύστημα”, αν το έκανε με δικά της λεφτά ή αν έβρισκε μόνη της χορηγούς!
Αλλά για να καταγγείλει το σύστημα, παίρνει λεφτά από το κράτος!
Δηλαδή από τους φορολογούμενους.
Και τα λεφτά της τα δίνει το ίδιο το “σύστημα” το οποίο η ίδια, υποτίθεται, “καταγγέλλει”!
Κι όταν η ίδια τους λέει με στόμφο: “την κριτική σας να την βάλετε στον “απ’ αυτό σας (!)”, τότε δείχνει ότι η ίδια είναι, όχι απλώς ΤΟ “σύστημα”, αλλά η χειρότερη εκδοχή του “συστήματος” που καταγγέλλει.
Δεν θα είχε το ίδιο θράσος να μιλάει έτσι στο κοινό της, αν δεν είχε από πίσω της την στήριξη όσων της έδωσαν την Επίδαυρο για δεύτερη φορά φέτος, και τα χρήματα για να ανεβάσει δύο έργα…
Την ώρα μάλιστα που ΕΠΕΙΔΗ εκείνη ήταν στην Επίδαυρο, δεκάδες άλλοι ομότεχνοί της ΔΕΝ ήταν!
Η συμπαθής αυτή κυρία μπερδεύει το θάρρος με το θράσος.
Μπερδεύει το Θέατρο με την Ντουντούκα.
Μπερδεύει την Τέχνη με την διαρκή “Πρόκληση”.
Η Τέχνη, πράγματι, κάποια στιγμή μπορεί να προκαλεί.
Αλλά η Τέχνη ΔΕΝ είναι “πρόκληση για την πρόκληση”.
Κι όποιος απλώς επιδιώκει να προκαλεί, ΔΕΝ κάνει Τέχνη!
Αυτά, αν η ίδια είχε ξεφυλλίσει την “Ποιητική” του Αριστοτέλη, θα τα ήξερε…
Αν είχε διαβάσει την Αισθητική του Κάντ ή του Χέγκελ, θα τα θεωρούσε αυτονόητα…
Αλλά προφανώς ΔΕΝ τα έχει υπόψιν της.
Εκτός από προκλητική και αγενής είναι και ψιλο-άσχετη (για να πω κάπως ευγενικά).
* Οπότε πάμε στην επόμενη παρατήρηση: Για ποιό λόγο όσοι διαχειρίζονται την Επίδαυρο και το Εθνικό, δίνουν τέτοια στήριξη σε τέτοιους “δημιουργούς”;
Για ποιό λόγο το “σύστημα” – στη χειρότερη κατάντια του – διαλέγει τέτοια άτομα να το “καταγγέλλουν”;
Μα γι’ ΑΥΤΟ ακριβώς!
Γιατί είναι τόσο άθλιο, που έχει ανάγκη να δίνει “υπόσταση” σε τέτοιους εκπροσώπους!
Σε “δημιουργούς-ντουντούκες”, να κάνουν “παραστάσεις- καταγγελίες”, και να …βρίζουν το κοινό τους!
Γιατί μόνον έτσι μπορεί να υπάρχει το σύστημα.
Αν έβγαιναν σοβαροί άνθρωποι να κάνουν σοβαρή δουλειά, το σύστημα αυτό των κλικών και των κατά φαντασίαν “πνευματικών ταγών” θα κατέρρεε…
Δεν θα άντεχαν τη σύγκριση ούτε στιγμή.
Δεν θα άντεχαν ούτε στη σκιά αληθινών δημιουργών.
Φαντάζεστε να σκηνοθετούσε σήμερα στην Επίδαυρο ένας Ροντήρης;
Ο Ροντήρης που ήδη από τη δεκαετία του ’30 – και κυρίως στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 – έδωσε 400 παραστάσεις σε 70 χώρες, αποσπώντας συχνά διθυραμβικά σχόλια στο Λονδίνο, στο Βερολίνο, στη Νέα Υόρκη, στο Ισραήλ και στη Μόσχα, αν σήμερα πλησίαζε έστω την Επίδαυρο θα τον θεωρούσαν “απειλή”!
Και με το δίκιο τους…
* Το 431 π.Χ, στη διάρκεια δραματικών αγώνων της Αρχαίας Αθήνας, όταν ο Ευριπίδης παρουσίασε τον “Ιπππόλυτο Καλυπτόμενο” (όχι την Τραγωδία που αναφέραμε πριν αλλά μιαν άλλη, προγενέστερη) το κοινό αποδοκίμασε έντονα μια σκηνή. Γιατί δεν του άρεσε η “φρικτή γλώσσα” που χρησιμοποίησε ο “ήρωας”, όταν του αποκάλυψαν τον “ανεπίτρεπτο έρωτα” που ένιωθε γι’ αυτόν η μητριά του (η Φαίδρα)
Ο Σοφοκλής που είχε μεγάλο σεβασμό για τον νεαρό συνάδελφό του, όταν είδε τις αποδοκιμασίες του κοινού, πολύ ταράχθηκε.
Κι αποφάσισε να γράψει την δική του “Φαίδρα” αργότερα.
Κι ο ίδιος ο Ευριπίδης στη συνέχεια έγραψε τον άλλο “Ιππόλυτο” τον “στεφανηφόρο” και κέρδισε τους αγώνες (τρία χρόνια αργότερα, το 428 π.Χ).
Τότε οι δημιουργοί δεν έβγαιναν στη σκηνή να βρίσουν το κοινό τους.
Το άκουγαν!
Τότε οι δημιουργοί δεν είχαν από πίσω τους το Υπουργείο Πολιτισμού και τη διοίκηση του “Εθνικού Θεάτρου” και τη Στέγη Γραμμάτων. Είχαν απλώς “χορηγούς” που μοναχοί τους τους έβρισκαν…
Τότε οι δημιουργοί δεν έκαναν έργα-ντουντούκες, αλλά “ποιούσαν ήθος”. Δημόσιο Ήθος!
Έννοια άγνωστη σήμερα και παντελώς ακατανόητη για την συμπαθή κυρία…
Η οποία κι αυτή “ποιεί ήθος”. Κατά κάποιον τρόπο, βέβαια…
Ήθος ασχήμιας, ήθος πρόκλησης, ήθος μια γενικευμένης… ροχάλας, δηλαδή ήθος απόλυτα ταιριαστό στο “σύστημα” που η ίδια καταγγέλλει κι εκείνο τη στηρίζει…
Γιατί τίποτα καλύτερο δεν μπορεί…
