Τη Μουτζουροδευτέρα στη Νέδουσα δεν υπάρχει ούτε τελετή έναρξης ούτε τελετή λήξης!! Δεν υπάρχουν διοργανωτές ούτε διοργάνωση! Το Καρναβάλι της Νέδουσας την Καθαρά Δευτέρα ανήκει στον κύκλο των πιο σημαντικών εθιμικών εκδηλώσεων της αποκριάτικης περιόδου που τελούνται πανελληνίως, με μορφή δρωμένου.
το Καρναβάλι της Νέδουσας όπου κυριαρχούν τραγόμορφα μεταμφιεσμένοι, ζωσμένοι βαριά ποιμενικά κουδούνια, και όπου υπάρχει στις επιμέρους φάσεις μιμητικό όργωμα και εικονική σπορά, καθώς επίσης το μοτίβο του θανάτου και της ζωής.
Ξεχωριστές και φέτος οι εικόνες από τα όσα εξελίχθηκαν το πρωί σε πιο… κλειστό κύκλο ελέω των απαγορεύσεων, αλλά πάντα παραδοσιακά.
https://www.facebook.com/bestkalamata/videos/517515389197167/
https://www.facebook.com/bestkalamata/videos/501870503809277/
Σύμφωνα με τα όσα περιγράφει αναλυτικά ο Χρήστος Ζερίτης:
Το δρώμενο της Ευετηρίας, ένα παμπάλαιο έθιμο, αναβιώνει την Καθαρή Δευτέρα στη Νέδουσα Μεσσηνίας, για την καλή χρονιά και την πλούσια καρποφορία της γης, από τους κατοίκους του χωριού.
Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας μεταμφιεσμένοι τραγόμορφα και ζωσμένοι ποιμενικά κουδούνια, πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι παίρνοντας οτιδήποτε τους προσφέρουν οι χωρικοί.
Το μεσημέρι αρχίζει η αναπαράσταση της ζωής του ανθρώπου: σπορά και όργωμα της γης, θέρισμα, γάμος, θάνατος και ανάσταση. Στο δρώμενο συμμετέχουν όλοι, εκτελεστές και θεατές και κυκλοφορούν με μουτζουρωμένα πρόσωπα για να ξορκίζουν το κακό
Το Καρναβάλι της Νέδουσας είναι ένα Δρώμενο Ευετηρίας και γίνεται κάθε χρόνο την Καθ. Δευτέρα στο ομώνυμο χωριό. Αν και η Νέδουσα είναι μόλις μισή ώρα μακριά από την Καλαμάτα, εν τούτοις το Καρναβάλι της παρέμενε άγνωστο στους περισσότερους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Η κινηματογράφησή του όμως από την Ελληνική Τηλεόραση την Καθ. Δευτέρα του 1998 και η προβολή του το 1999 από την ΕΤ 1, στα πλαίσια της εκπομπής «Μουσικό οδοιπορικό», το έκανε γνωστό στους λάτρεις του ελληνικού παραδοσιακού πολιτισμού.
Η ομάδα έρευνας του Κέντρου Λαογραφικών Μελετών Καλαμάτας, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της για ανεύρεση πρωτογενούς λαογραφικού υλικού, οργάνωσε μια πρώτη επίσκεψη στο χωριό Νέδουσα στις 6/3/1995. Με πληροφορητή το μέλος της και πρόεδρο του συλλόγου Αντώνιο Ιωάννου Καζάκο, έκανε μια πρώτη επαφή με τον χώρο και το Καρναβάλι. Ακολούθησε μια δεύτερη αποστολή τον Φεβρουάριο του 1996 και αφού βεβαιώθηκε ότι επρόκειτο για κάτι πολύ σοβαρό, που απαιτούσε λεπτούς χειρισμούς αλλά και επαγγελματική προσέγγιση, έγινε στις 10 Μαρτίου 1997 η πρώτη σοβαρή και λεπτομερής καταγραφή με βίντεο που χειρίστηκε ο υπογράφων, και φωτογράφηση που έκαναν οι Γιάννης Παπαδόπουλος και Τάκης Ροΐδάκης. Ακολούθως με το παραχθέν υλικό υπό μάλης, μετέβη ο υπογράφων στην Αθήνα όπου και επισκέφθηκε τον αείμνηστο καθηγητή Λαογραφίας και πρόεδρο της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρίας Δημήτριο Λουκάτο, τον τότε Διευθυντή Ερευνών του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών κ. Γεώργιο Αικατερινίδη και τον ομότιμο καθηγητή Λαογραφίας κ. Μιχάλη Μερακλή, και τους παρουσίασε το υλικό. Οι δύο πρώτοι, λόγω των σοβαρότατων τότε ενασχολήσεών τους δεν θέλησαν να αναλάβουν ενεργό ρόλο στην επιστημονική έρευνα, στην μελέτη και την παρουσίαση του Καρναβαλιού. Ο κ. Μερακλής όμως ευχαρίστως δέχθηκε, παρά και τις δικές του σοβαρές εργασίες, να ασχοληθεί με το Καρναβάλι της Νέδουσας. Έδωσε τις κατευθύνσεις της έρευνας, επισκέφθηκε το χωριό, μελέτησε τα ευρήματα και παρουσίασε τα συμπεράσματά του στη διήμερη «Επιστημονική Συνάντηση Λαογραφίας» στις 16 και 17 Φεβρουαρίου 2001. Από τότε το Καρναβάλι της Νέδουσας όπως το λένε οι ντόπιοι, το Δρώμενο Ευετηρίας της Νέδουσας όπως το ονομάζει η επιστημονική κοινότητα, έχει καθιερωθεί σαν ένα ξεχωριστό Αγροτικό Δρώμενο, το μόνο αυτή τη στιγμή, στον ελλαδικό χώρο, που κρατάει την αυθεντικότητά του.
Τα Αγροτικά καρναβάλια θα πρέπει να τα ξεχωρίζουμε από αυτά του Δυτικού τύπου και να πάρουν τη θέση που τους αξίζει στις καρδιές των νεοελλήνων, διότι αυτά πράγματι εκπροσωπούν το ελληνικό πνεύμα. Αυθεντικό Αγροτικό Καρναβάλι μόνο στη Νέδουσα γίνεται. Και αυτό συμβαίνει διότι εδώ δεν υπάρχουν θεατές παρά μόνο συν-εορταστές και συμ-ποσιαστές. Υπάρχουν δεκάδες κάτοικοι του χωριού που αποτελούν τον «θίασο» και δίνουν τον τόνο στον γονιμικό χαρακτήρα της ημέρας. Υπάρχουν επισκέπτες οι οποίοι δεν παρακολουθούν απλώς τη δράση του «θιάσου», αλλά συμμετέχουν με ποικίλους τρόπους. Ο χαρακτηρισμός λοιπόν σαν «λαϊκού» δίκαια του αποδίδεται, αφού δεν οργανώνεται από τους «άρχοντες» για να προσφερθεί στο «λαό», όπως στα αστικά καρναβάλια, αλλά αντίθετα οργανώνεται αυθόρμητα από το «λαό» και προσφέρεται με μια ευγενέστατη προσφορά στη κοιτίδα όλων τους, στο χωριό τους, στη Μεγάλη Μητέρα. Είναι διάχυτη η άποψη στους κατοίκους ότι «αν δεν γίνει μια χρονιά το καρναβάλι δεν θα’ ναι καλό για το χωριό».
Τα λαϊκά δρώμενα είναι ομαδικές μικροτελετές μαγικοδραματικού χαρακτήρα με σκοπό την εξασφάλιση της ευετηρίας. Το μαγικοδραματικό είδος που αντιπροσωπεύει τις προ-θρησκευτικές ιεροπραξίες της ανθρωπότητας, αποτέλεσε το υπόβαθρο των μεταγενέστερων θρησκευτικών τελετουργιών της αρχαιότητας. Σήμερα συναντάται στις ιεροπραξίες των πρωτόγονων φυλών, αλλά και σε λαϊκά έθιμα πολιτισμένων λαών «ως γέννημα επιβιουσών δεισιδαιμόνων πίστεων και της βαθιάς φυσιολατρείας των πληθυσμών της υπαίθρου».
ΕΥΕΤΗΡΙΑ σημαίνει καλοχρονιά (ευ+έτος). Δρώμενα ευετηρίας λέγονται αυτά που γίνονται γύρω στην αρχή του Μαρτίου. Η αρχή του Μαρτίου ήταν και αρχή του έτους των 10 μηνών, μέχρι το 152 π.Χ. . Πάντα κάθε αρχή γίνεται δεκτή με φόβο και αμφιβολία για το τι επιφυλάσσει. Και η αρχή κάθε χρονικής στιγμής, κατά τις λαϊκές αντιλήψεις, έπρεπε να εξευμενίζεται με διάφορες πράξεις.
Η πίστη στη επιστροφή των νεκρών εξηγεί και τις αποκριάτικες μεταμφιέσεις. Πιστεύεται ότι και αυτών ο αρχικός σκοπός ήταν να προχωρήσει η βλάστηση και η καρποφορία. Είναι γενική η πίστη ότι οι Μεταμφιέσεις αυτές φέρνουν καλοχρονιά στον τόπο. Οι παράδοξοι χοροί των μεταμφιεσμένων, τα βαδίσματα και τα πηδήματά τους πρέπει να παρίσταναν τη διέλευση των πνευμάτων. Αργότερα ήθελαν στους θορύβους τους να βλέπουν ένα ξύπνημα των πνευμάτων της βλάστησης.
Η μεταμφίεση γενικότερα, ανεξάρτητα από το χρόνο και το χώρο που παρουσιάζεται, αποτελεί συνήθεια που μπορούμε να πούμε ότι χάνεται στα βάθη του παρελθόντος, γνωστή και σε αρχαίους και σε νεότερους λαούς, κάθε πολιτισμικής βαθμίδας. Αφετηρία της αποτελεί η δοξασία ότι αυτός που ντύνεται δέρμα ζώου ή φορεί προσωπίδα, όσο διαρκεί η μεταμφίεση, ενσαρκώνει εκείνο που εικονίζει και έχει τη δύναμη και τις ιδιότητές του. Και βέβαια οι νεκροί δεν μπορούσαν να παριστάνονται όπως και οι ζωντανοί.
Το μουντζούρωμα είναι ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τα έθιμα της Αποκριάς. Το ίδιο συμβαίνει και στη Νέδουσα. Το μουντζούρωμα του προσώπου έχει διάφορες και εξηγήσεις και ερμηνείες. Οι συμβολισμοί των χρωμάτων στους πρωτόγονους λαούς είναι ποικίλοι. Για χαρά, για λύπη, για πόλεμο κ.ά το βάψιμο του προσώπου είχε το συμβολισμό του. Στη Νέδουσα όμως το μουντζούρωμα με μαύρο χρώμα, από την καπνιά χωριάτικου φούρνου ή από κάρβουνο, έχει άλλες ερμηνείες. Κυρίως είναι αντιβασκανικό. Όμως η ισοπέδωση των τάξεων τις μέρες της Αποκριάς απαιτεί και ισότητα σε όλα. Όλοι όμορφοι ή άσχημοι πρέπει να αποκτήσουν κοινό πρόσωπο. Η μουντζούρα, είδος μεταμφίεσης, ΚΡΥΒΕΙ τον, την όμορφο, η και τον, την άσχημο, η και τους δίνει ελευθερία να εκφραστούν στο πνεύμα των ημερών. Στη Νέδουσα όσοι είναι εκεί την Καθ. Δευτέρα πρέπει να είναι ΟΛΟΙ μουντζουρωμένοι, έστω και λίγο {ένα σταυρό στο κούτελο, μια δαχτυλιά, κάτι…….}.
ΜΟΥΝΤΖΟΥΡΩΜΑ
Οι πρωτοβάθμιες μορφές του θεάτρου που οδηγούν σε πιο εξελιγμένες μορφές στηρίζονται συχνά στη δομή της πομπής. Στο λαϊκό πολιτισμό η πιο σημαντική από τις γενεσιουργές δυνάμεις θεατρικής συμπεριφοράς είναι επίσης μία εθιμική πομπή: ο Αγερμός. Ένας όμιλος ανθρώπων γυρίζει από σπίτι σε σπίτι, σε όλη την κοινότητα, και πραγματοποιεί έτσι, συμβολικά, μία ΚΥΚΛΙΚΗ ΠΟΜΠΗ (μαγική-προστατευτική σημασία του κύκλου). Κατά την επίσκεψη γίνονται ορισμένες μαγικές ή άλλης σημασίας πράξεις, πουν δεν εντοπίζονται εύκολα από του αμύητους, και λέγονται ευχές ή τραγουδιούνται κάλαντα ή τραγούδια από τους επισκέπτες, που τους φιλεύουν οι νοικοκυράδες. Η βάση αυτής της επίσκεψης είναι δηλαδή μία ανταλλαγή. Σύμφωνα με την ερμηνεία της λέξεως αγερμός = συναγερμός, χρηματικός έρανος, είναι ολοφάνερο ότι είναι από τις αρχικές πράξεις που γίνεται για πολλούς και διάφορους λόγους. Συναγερμός γιατί σηκώνει και ξεσηκώνει τους ανθρώπους του χωριού να ετοιμαστούν να δεχτούν ευχετήριες επισκέψεις, με αντάλλαγμα όχι τα χρήματα, που έγινε η αμοιβή στη σύγχρονη αστική κοινωνία, αλλά φαγώσιμα, που είναι η πρωτόγονη μορφή αμοιβής στις γεωργοκτηνοτροφικές κοινωνίες.
ΑΓΕΡΜΟΣ
Οι Τράγοι της Νέδουσας αποτελούν παραλλαγή των μεταμφιέσεων που και σήμερα συνεχίζονται ακόμη, στον βορειοελλαδικό χώρο περισσότερο, ιδιαίτερα την περίοδο του Δωδεκαήμερου και λιγότερο τις Αποκριές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτό που γίνεται στη Νέδουσα είναι μίμηση κάποιου άλλου εθίμου. Εξ άλλου παντού βασικά μέρη των μεταμφιέσεων αυτών είναι τα παλιά ρούχα, τα δέρματα ζώων ή υποκατάστατά τους, ζωόμορφες προσωπίδες, τεράστια κέρατα και μεγάλα ποιμενικά κουδούνια.
ΤΡΑΓΟΙ
Η ΑΡΟΤΡΙΟΣΗ που ακολουθεί είναι ίσως η κατανυκτικότερη στιγμή της ημέρας. Ενώ το νταούλι σκορπίζει διεγερτικούς ήχους ο «ζευγολάτης» οδηγώντας δύο ζεγμένα «βόδια», ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, εισέρχεται στην πλατεία και, «οργώνει» με τρεις φορές κύκλο, αντίθετα από τη φορά των δεικτών του ρολογιού, ενώ ο «θίασος» σπέρνει με πολλών ειδών σπόρους, σκάβει και σκεπάζει, σα να πρόκειται για πραγματικό όργωμα και σπορά.
ΑΡΟΤΡΙΟΣΗ
Βέβαια η σοβαρότητα της τελετής δεν αφήνει περιθώρια για γέλια, παρά μόνο για συνειδητούς συνειρμούς για το πόση αξία μπορεί να έχουν σήμερα αυτές οι πράξεις. Και όμως και ο πιο αμύητος μπορεί να καταλάβει βλέποντας το σεβασμό με την οποία γίνεται το εικονικό όργωμα, ότι αροτρίοση και σπορά αντιπροσωπεύουν βασικά έργα βιοπορισμού και τα έργα του κύκλου αυτού, καθώς και τα εργαλεία του, καλύφθηκαν προαιώνια με το πέπλο του θρύλου και της ιερότητας.
Ο ΓΑΜΟΣ είναι η επόμενη πράξη που θα ακολουθήσει. Ένας κανονικός γάμος στη τελετουργία, με τα κύρια πρόσωπα να είναι άντρες ντυμένοι γυναίκες. Οι ευχές όλων στους «νεόνυμφους» είναι για καλή τεκνοποιία, γι αυτό και μόλις τελειώσει η τελετή του γάμου, το «αντρόγυνο» αρχίζει αμέσως τις προσπάθειες πάνω στην «οργωμένη τρεις φορές» από την αροτρίοση γη. Στον ΓΑΜΟ το γέλιο είναι ασυγκράτητο και βγαίνει αβίαστα. ΄Όμως η εικονική τελετή γάμου, πριν γίνει χαρούμενο θέαμα, αποτελούσε μαγική πράξη που απέβλεπε στην πρόκληση γονιμικής δύναμης για την προκοπή των χωραφιών.
ΓΑΜΟΣ
Οι ευχές όλων στους «νεόνυμφους» είναι για καλή τεκνοποιία, γι αυτό και μόλις τελειώσει η τελετή του γάμου, το «αντρόγυνο» αρχίζει αμέσως τις προσπάθειες πάνω στην «οργωμένη τρεις φορές» από την αροτρίοση γη. Και δεν είναι δυνατόν να μην αναφέρω τον στίχο του Ησίοδου για τον γάμο της θεάς Δήμητρας με τον θνητό Ιασίωνα :
H Δήμητρα τον Πλούτο γέννησε
η θεικότατη θεά
με τον ήρωα Ιάσιο σμίγοντας
στη γλυκιά αγάπη
σε τρισαλέτριστο χωράφι………
ΑΜΕΣΩΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΓΑΜΟ
Στο τέλος η πράξη ΚΗΔΕΙΑ-ΘΑΝΑΤΟΣ-ΑΝΑΣΤΑΣΗ αρχίζει με την μεταφορά του «νεκρού» μέσα σε αυτοσχέδιο φέρετρο που το φέρνουν και το αποθέτουν στη μέση της πλατείας.
ΚΗΔΕΙΑ
Ο νεκρός πάντα είναι νέος άντρας και η πομπή που τον συνοδεύει θα ξαφνιάσει με τις σπαρακτικές κραυγές της που δονούν την ατμόσφαιρα, μα συγκλονιστικότερα είναι τα «μοιρολόγια» που ακολουθούν. Σε όλα αυτά υπόκειται προφανώς η πανάρχαια πίστη στον «ενιαυτό δαίμονα», δηλαδή στη βλάστηση, που επίσης πεθαίνει και ξαναγεννιέται μια φορά το χρόνο. Χειμώνας=θάνατος, Άνοιξη=ανάσταση. Η Ανάσταση του «νεκρού» θα γίνει λίγο αργότερα μετά τις συνεχείς παραινέσεις των παρευρισκομένων. Ο χορός στο τέλος είναι η χαρά για το φύτρωμα του σπόρου, την ανάσταση της φύσης και τον ερχομό της άνοιξης.
Σε όλη τη διάρκεια του δρωμένου η αισχρολογία και οι απεικονίσεις γεννητικών οργάνων είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν. «Η αισχρολογία και οι απεικονίσεις των γεννητικών οργάνων είναι χαρακτηριστικά όλων των γιορτών που αποσκοπούν στη γένεση ανθρώπων και καρπών» γράφει ο M. Nillson.
ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ
Ο ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, κ. Μερακλής, έχει γράψει για το Δρώμενο της Νέδουσας: Αν δεν απατώμαι, μπορεί να ισχύει αυτό που είπα σε μια ευγενική δημοσιογράφο, ότι το Δρώμενο της Νέδουσας, η ανακάλυψη κατά κάποιο τρόπο του δρωμένου αυτού, ισοδυναμεί με ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα. Υπάρχει το αισχρό της καθημερινότητας που όλους μας αηδιάζει. Και υπάρχει το αισχρό της παράδοσης που πρέπει να σεβόμαστε.»
Ο δρ Λαογραφίας, τ. Διευθυντής Ερευνών του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, κ. Γ. Αικατερινίδης, σ’ ένα σημείωμά του γράφει σχετικά με την αξία του Δρωμένου : Με το Καρναβάλι της Νέδουσας διευρύνεται και πλουτίζεται ο οικείος χάρτης των δρωμένων, που μπορεί να οδηγήσει σε ερμηνείες των συναφών εκδηλώσεων, οι οποίες συμπληρώνουν τις ήδη γνωστές ή και που μπορούν να αναθεωρήσουν τις μέχρι σήμερα κρατούσες, όσον αφορά π.χ. την αρχική καταγωγή και την εν συνεχεία διάδοσή τους στον ελληνικό ιστορικό χώρο.»
Το Καρναβάλι της Νέδουσας-ως δρώμενο ευετηρίας- έχει γίνει πλέον αποδεκτό από τον επιστημονικό κόσμο της χώρας μας σαν μία εντυπωσιακή επιβίωση του είδους αυτού των δρωμένων. Αποτελεί ίσως το τελευταίο ανάχωμα σε τερψιλαρύγγιες και ευτελείς ξενόφερτες αποκριάτικες εκδηλώσεις που κατακλύζουν τα αστικά κέντρα, μικρά και μεγάλα, με σκοπό να αλώσουν την ψυχή μας και την παράδοσή μας.-
