Στην Ελλάδα δύο μήνες πριν από τις ευρωεκλογές κανένα πολιτικό κόμμα δεν έχει διατυπώσει την παραμικρή θέση για την ουσία των εκλογών αυτών. Αντίθετα, έκπληκτοι βλέπουμε να επαναλαμβάνεται η συνηθισμένη διαδικασία επιλογής celebrities, όπως συνήθως συμβαίνει με τη Eurovision.
Η αλήθεια είναι ότι η αποπολιτικοποίηση των ευρωεκλογών εξυπηρετεί τη νομενκλατούρα των Βρυξελλών, η οποία έχει από μακρού συνειδητοποιήσει τη σχεδόν πλήρη αποξένωση των πολιτών από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις λόγω της παντελούς απουσίας σοβαρών πολιτικών πρωτοβουλιών μετά την περίοδο Ντελόρ, οπότε έχει επικρατήσει πλέον μια παραλυτική κατάσταση πλήρους αδράνειας. Η θέση που διατυπώνουμε εδώ είναι ότι η κατάσταση αυτή εξυπηρετεί πλήρως τα μεσοπρόθεσμα συμφέροντα των μεγάλων χωρών της Ε.Ε., αλλά η παράταση της κατάστασης αυτής είναι θανατηφόρα για την Ελλάδα, κυρίως, αλλά και για τις άλλες χώρες του Νότου.
Το πολιτικό ζητούμενο είναι η δημιουργία ενός μπλοκ χωρών που θα θέσουν ως μακροπρόθεσμο στόχο την πολιτική ένωση της Ε.Ε. χρησιμοποιώντας ως όπλο την αμφισβήτηση της κοινής ευρωπαϊκής αγοράς προϊόντων, κεφαλαίων και εργαζομένων. Ωσπου να δημιουργηθούν οι πολιτικές προϋποθέσεις για μια τέτοια αντιπαράθεση, πρέπει να γίνουν ενδιάμεσα βήματα που να θέτουν τα θεμέλια για μια τέτοια εξέλιξη. Πρωτοβουλίες για τα ενδιάμεσα βήματα δεν θα αναληφθούν ποτέ από τις μεγάλες χώρες, οι οποίες συσσωρεύουν τεράστια εμπορικά πλεονάσματα με την υφιστάμενη κοινή αγορά. Η πρωτοβουλία πρέπει να αναληφθεί από την ομάδα των χωρών του Νότου: Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία (PIGS).
Η συνεννόηση των χωρών αυτών για ένα «κοινό πρόγραμμα» θα έδινε ουσιαστικό νόημα στις ευρωεκλογές και θα συσπείρωνε και τους ψηφοφόρους τους.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην πολιτική ένωση της Ε.Ε. είναι η απαγόρευση των ιδρυτικών συνθηκών της για δημοσιονομικές μεταβιβάσεις μεταξύ των χωρών-μελών. Σε μια τέτοια πολιτική ομοσπονδία (όπως συμβαίνει στις ΗΠΑ, στον Καναδά κ.λπ.), η δημοσιονομική πολιτική θα οδηγήσει σε αναδιανομή εισοδήματος της τάξης του 25%-30% του ΑΕΠ. Στην Ε.Ε. η αντίστοιχη αναδιανομή δεν ξεπερνάει σήμερα το 2% του ΑΕΠ. Θα ισχυριστούμε στο άρθρο αυτό ότι η υπέρβαση των απαγορεύσεων των «διακρατικών δημοσιονομικών μεταβιβάσεων» μπορεί να γίνει με τη θέσπιση ευρωπαϊκών ασφαλιστικών οργανισμών, όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασφάλισης Ανεργίας. Η θέσπιση ενός τέτοιου Ταμείου θα μπορούσε να αποτελέσει την κοινή πρόταση των χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου.
Το έδαφος έχει προετοιμαστεί από το 2014, με την ανάθεση από την ιταλική κυβέρνηση στο think tank Bruegel της εκπόνησης μιας μελέτης σκοπιμότητας για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Ασφάλισης Ανεργίας. Η έκπληξη ήρθε από το ΔΝΤ, τον Μάρτιο του 2018, με μια πρόταση που έκανε η κυρία Λαγκάρντ για τη δημιουργία ενός μηχανισμού Central Fiscal Capacity (CFC), ο οποίος θα εξομαλύνει τις υφεσιακές διαστάσεις μιας επόμενης οικονομικής κρίσης, ούτως ώστε να μην επαναληφθούν οι γνωστές πολιτικές λιτότητας της περιόδου 2011-2013 με την αύξηση των φόρων και τη μείωση των δαπανών. Ουσιαστικά, η πρόταση της κυρίας Λαγκάρντ εξειδικεύει πλήρως την πρόταση του Bruegel.
Με βάση την πρόταση του ΔΝΤ, οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης χωρίζονται με βάση τη σχέση «εθνικό χρέος/ΑΕΠ» σε τρεις κατηγορίες: (α) κράτη με ποσοστό μικρότερο του 85%, (β) κράτη με ποσοστό 85%-120%, και (γ) κράτη με ποσοστό μεγαλύτερο του 120% (περιλαμβάνει Ελλάδα, Ιταλία και Πορτογαλία). Κάθε χώρα πληρώνει ετησίως ένα ασφάλιστρο που ανέρχεται στο 0,35% του ΑΕΠ στο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασφάλισης Ανεργίας. Το Ταμείο θα καταβάλλει αποζημιώσεις όταν η ανεργία σε μια χώρα αποκλίνει σε μια συγκεκριμένη χρονιά από τον επταετή κινητό μέσο όρο της ανεργίας (trigger mechanism). Το ποσό της ασφαλιστικής αποζημίωσης θα ανέρχεται στο 0,5 του ΑΕΠ για κάθε μονάδα απόκλισης από τον επταετή κινητό μέσο. Τα κράτη-μέλη που λαμβάνουν ασφαλιστικές αποζημιώσεις υπόκεινται σε μια διαδικασία Experience Rating, που σημαίνει ότι μόλις ανακάμψουν πρέπει να καλύψουν μέρος των αποζημιώσεων που έλαβαν κατά τη φάση της οικονομικής κρίσης με πρόσθετες εισφορές (μεταξύ 0,5% και 1,5% του ΑΕΠ).
Στο παραπάνω πλαίσιο, η κυρία Λαγκάρντ παρουσίασε μια άσκηση προσομοίωσης (simulation) που έκανε το ΔΝΤ για την περίοδο 1990-2016, με βάση την παραπάνω πρόταση, από την οποία προέκυψε ότι η Ελλάδα θα είχε εισπράξει από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανεργίας την περίοδο 2009-2016 καθαρές εισροές που θα ανέρχονταν στο 20% του ΑΕΠ (τις ίδιες εισροές θα είχε και η Ισπανία για την περίοδο 2008-2015). Σημειωτέον ότι στην προσομοίωση οι συνολικές χρηματοδοτικές ανάγκες του Ταμείου Ανεργίας, για όλη την Ευρωζώνη, κορυφώνονται το 2013 και αντιπροσωπεύουν το 1,1% του ΑΕΠ της.
Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Ασφάλισης Ανεργίας με τις παραπάνω προδιαγραφές θα μπορούσε να συντελέσει στην απορρόφηση του 50% των αρνητικών συνεπειών μιας οικονομικής ύφεσης, γεγονός εξαιρετικής σημασίας για τη μακροοικονομική σταθερότητα των χωρών της Ευρωζώνης.
Τα κεντρικά μηνύματα της παραπάνω ανάλυσης είναι τρία: (α) υπάρχουν «έξυπνες» παρεμβάσεις που χωρίς να παραβιάζουν τις υφιστάμενες συνθήκες της Ε.Ε. προετοιμάζουν το έδαφος για τη δημιουργία των προϋποθέσεων της πολιτικής ένωσης, (β) οι κυβερνήσεις του Ευρωπαϊκού Νότου πρέπει να συνεννοηθούν για την από κοινού προώθηση της θέσπισης ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Ασφάλισης Ανεργίας, το οποίο μπορεί να ξεπεράσει τις υφιστάμενες θεσμικές ακαμψίες της Ε.Ε. και να επιτύχει άμεσα και θεαματικά αποτελέσματα σε σειρά τομέων δημοσιονομικής πολιτικής, και (γ) η νέα φάση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα πάρει χρόνο, αλλά η Ελλάδα πρέπει να συμμετέχει σε όλα τα ενδιάμεσα στάδια.
