Του Θανάση Κ.
Υπάρχουν εποχές που οι κοινωνίες ζουν μέσα σε μια ψευδαίσθηση “κανονικότητας”. Φαινομενικά επικρατεί “νηνεμία” κι από κάτω το καζάνι βράζει…
Ας δούμε λίγο γύρω μας:
— Το έλλειμμα στο Εμπορικό Ισοζύγιο εκτινάσσεται, όπως και στο Ισοζύγιο πληρωμών, η αγοραστική δύναμη των πολιτών βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ, η ανταγωνιστικότητας της χώρας υποχωρεί, η ακρίβεια καλπάζει, αλλά η κυβέρνηση… “πανηγυρίζει”!
— Η Τουρκία μας απειλεί ανοικτά όσο ποτέ στο παρελθόν, επιβάλλει νέα τετελεσμένα στην πράξη (τουρκολυβικό μνημόνιο ως έξω από την Κάσο!) και η κυβέρνηση εφησυχάζει για τα… “ήρεμα νερά”!
Οι θεσμοί σαπίζουν, οι πολίτες απογοητεύονται, οι εναλλαγές κομμάτων – και προσώπων – γίνονται τελετουργία χωρίς αποτέλεσμα…
Όταν το πολιτικό σύστημα έχει φτάσει σε οριακό σημείο, όταν η κοινωνία δεν πιστεύει πλέον σε κανέναν – και κυρίως δεν πιστεύει στους θεσμούς, ούτε στον εαυτό της – τότε δεν αρκεί η διαχείριση της στιγμής.
Χρειάζεται ΑΛΜΑ — κι αυτό ιστορικά, έρχεται με δύο τρόπους:
— είτε με γενικευμένη κρίση (οικονομική ή εθνική ή και διεθνή ακόμα),
— είτε με την “επανεμφάνιση” παλαιών πολιτικών που έχουν ήδη κυβερνήσει και που γνωρίζουν πώς να κάνουν μεταρρυθμίσεις.
Σήμερα, η Ελλάδα πνίγεται στα αυτονόητα:
— η τραγωδία των Τεμπών έγινε σύμβολο της αδυναμίας του κράτους να παρέχει στοιχειώδη δημόσια ασφάλεια,
— αλλά και στην αδυναμία της Δικαιοσύνης να διερευνήσει τα αίτια
— ο ΟΠΕΚΕΠΕ βουλιάζει στα σκάνδαλα και αδυνατεί να δώσει επιδοτήσεις,
— τα ΕΛΤΑ κλυδωνίζονται,
η παραγωγικότητα πέφτει, οι βασικοί δείκτες ανάπτυξης υποχωρούν, και το Ταμείο Ανάκαμψης που λειτούργησε ως «καύσιμο», τελειώνει του χρόνου.
Όσο κι αν προσπαθεί η πολιτική σκηνή να πείσει, το σύστημα ψυχορραγεί…
* Ο πρώτος μύθος που πρέπει να σπάσει είναι ότι “η Δημοκρατία δεν γνωρίζει αδιέξοδα”. Αλλά αυτό ισχύει όταν η δημοκρατία λειτουργεί, όταν οι πολίτες εμπιστεύονται τους θεσμούς και όταν η αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας παραμένει ζωντανή…
Όταν κάποιο από αυτά δεν ισχύει – ή, πολύ περισσότερο, όταν όλα αυτά έχουν πάψει να ισχύουν – η δημοκρατία προσκρούει πλέον σε αδιέξοδα! Το σύστημα μοιάζει να έχει εξαντλήσει τις αντοχές του, και οι πολίτες αποστρέφουν το πρόσωπό τους από την Πολιτική – είτε αυτό εκφράζεται με διόγκωση εξωσυστημικών κομμάτων είτε εκφράζεται με διευρυνόμενη αποχή.
— Στην εποχή των μνημονίων αυτή η κρίση εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα εκδηλώθηκε με άνοδο εξω-συστημικών κομμάτων. Τα οποία λίγο αργότερα απογοήτευσαν κι αυτά…
— Σήμερα εκφράζεται με αποχή των πολιτών – αποχή χωρίς προηγούμενο πλέον…
* Ο δεύτερος μύθος είναι ότι η ένταξη της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς αρκεί για να διασφαλίσει και σταθερότητα και αυτορρύθμιση όταν βαλτώνει εσωτερικά. Όμως, κι αυτό δεν αρκεί πια…
— Πράγματι, όταν μια χώρα περνάει εσωτερική κρίση, ενώ το διεθνές περιβάλλον παραμένει σταθερό, μπορεί να αντλήσει δυνάμεις απ’ έξω, να ακουμπήσει στους “εταίρους” της , για να σταθεί στα πόδια της.
— Κι όταν συμβαίνει το αντίθετο – η χώρα είναι σταθερή και ευημερούσα, εσωτερικά, αλλά το διεθνές σύστημα γύρω της παραπαίει, και πάλι η κοινωνία μπορεί να στηριχθεί στις δικές της δυνάμεις και να ξεπεράσει τη διεθνή κρίση.
Αλλά όταν μια χώρα εσωτερικά βαλτώνει, ενώ και το διεθνές σύστημα κλονίζεται γύρω της, τότε κυριολεκτικά δεν έχει από που να πιαστεί!
Και η “αυτορρύθμιση” δεν μπορεί να έλθει ούτε από μέσα ούτε “απ’ έξω”…
Εκεί ακριβώς βρισκόμαστε σήμερα, όταν η Αμερική δεν είναι πια αυτή που ήταν πριν δύο χρόνια, ούτε η Ευρώπη, ούτε το ΝΑΤΟ…
* Τι γίνεται λοιπόν όταν οι μύθοι της επανάπαυσης και την αυτορρύθμισης καταρρέουν;
Η ιστορική πείρα δείχνει ότι τότε έχουμε ΕΠΑΝεμφάνιση παλαιών πολιτικών.
Οι οποίοι έρχονται όχι ως “νοσταλγία” του παλιού, αλλά ως μοχλός μεταρρυθμίσεων.
Κι αυτό ΔΕΝ είναι “παραδοξολόγημα” είναι ένα πολύτιμο ιστορικό δίδαγμα – συνέβη πολλές φορές ΚΑΙ στην Ελλάδα ΚΑΙ διεθνώς!
Πράγματι, όταν το σύστημα εξαντλείται, η επανεμφάνιση παλαιών πολιτικών ΔΕΝ είναι “επιστροφή στο παρελθόν”. Μπορεί να αποδειχθεί “εφαλτήριο για το μέλλον”! Είναι η τελευταία ευκαιρία για μεταρρυθμίσεις:
— Ο Χαρίλαος Τρικούπης είναι γνωστός για την πρόταση της “δεδηλωμένης” (1875), αλλά οι μεγάλες μεταρρυθμίσεις του έγιναν στη δεκαετία του 1880, όταν επανήλθε – πολλές φορές μάλιστα – στη διακυβέρνηση και υποκίνησε το πρώτο μεγάλο κύμα μεταρρυθμίσεων του νεοελληνικού κράτους.
Η σταδιοδρομία του ίδιου του Τρικούπη ανακόπηκε από την μεγάλη διεθνή κρίση που οδήγησε στη χρεοκοπία του 1893, αλλά το έργο του αποτέλεσε το υπόβαθρο για το επόμενο κύμα μεταρρυθμίσεων τριάντα χρόνια αργότερα, υπό τον Βενιζέλο.
– Ο Ελευθέριος Βενιζέλος μπορεί κι αυτός να είναι περισσότερο γνωστός για την εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, αλλά το μεγάλο μεταρρυθμιστικό του έργο έγινε ουσιαστικά με την ΕΠΑΝΟΔΟ του το 1928 – μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή – ως τι 1931.
Μπορεί κι αυτές οι μεταρρυθμίσεις να ανακόπηκαν από τις επιπτώσεις της Μεγάλης Κρίσης του 1929, αλλά το μεταρρυθμιστικό έργο του Βενιζέλου έγινε με την ΕΠΑΝΟΔΟ του στην εξουσία εκείνη την κρίσιμη τριετία 1928-1931.
— Ο Γεώργιος Παπανδρέου, επανήλθε κι αυτός στην εξουσία το 1964, μετά την βραχύβια Πρωθυπουργία του στα τέλη του 1944 που σημαδεύτηκε από τα “Δεκεμβριανά”, αφού πέρασε πάνω από δέκα χρόνια στην “πολιτική έρημο”, και μετά τον “ανένδοτο αγώνα” του κατά του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1961).
Ως “Γέρος της Δημοκρατίας” πλέον, προσπάθησε να εκδημοκρατίσει το κράτος με τολμηρές αλλαγές στην εκπαίδευση και στην αυτοδιοίκηση. Αλλά και στην Εξωτερική Πολιτική (έστειλε κρυφά μεραρχία στην Κύπρο).
— Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έγινε γνωστός από την πρώτη οκταετία του. Η οποία όμως τελείωσε άδοξα το 1963. Όμως μετά την τραγωδία της Κύπρου και την κατάρρευση της χούντας ο Καραμανλής επέστρεψε το 1974, επανήλθε στη διακυβέρνηση, εγκαθίδρυσε έναν σταθερό κοινοβουλευτισμό και εδραίωσε την Ελλάδα στην Ευρώπη.
Πρόκειται για την πιο επιδραστική “μεταπολίτευση” των τελευταίων 70 ετών στην Ελλάδα.
Κι αυτή έγινε μετά την ΕΠΑΝΕμφάνιση ενός παλαιού Πολιτικού.
— Ο Ανδρέας Παπανδρέου έγινε γνωστός κι αυτός για την πρώτη οκταετία του (1981-89), αλλά το 1993 επανήλθε πολύ ωριμότερος και προσπάθησε να διορθώσει πολλές ακρότητες της προηγούμενης θητείας του. Με κύριο επίτευγμα τότε την μεταρρύθμιση Πεπονή στο Δημόσιο. Αλλά και την πλήρη ευθυγράμμιση πλέον με την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.
* Κάθε φορά που ΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ παλαιοί πολιτικοί λύνουν πολλούς “Γόρδιους δεσμούς” τους παρελθόντος, και αφήνουν πολύ θετικό αποτύπωμα είτε ολοκληρώσουν το έργο τους είτε όχι…
Το ίδιο συνέβη, με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικές περιστάσεις και διεθνώς:
— Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ επανήλθε το 1951 στην Πρωθυπουργία της Βρετανίας σταθεροποιώντας την εμπιστοσύνη – και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Δικαιωμένος διεθνώς για την στάση του έναντι της Σοβιετικής Ένωσης το 1946, αλλά δικαιωμένος και στη χώρα του για την στάση του έναντι των “μεταρρυθμίσεων Άττλευ τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια…
— Ο Κάρολος Ντε Γκώλ επανήλθε στην εξουσία στη Γαλλία το 1958, σάρωσε όλο το προηγούμενο κατεστημένο και εγκαθίδρυσε την Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία,
— Ο Ρίτσαρντ Νίξον – αντιπρόεδρος του Αϊζενχάουερ (1953-1961) και ηττημένος στις εκλογές για την Προεδρία από τον Τζών Κέννεντι (1960) επανήλθε και κέρδισε την Προεδρία το 1968. Προώθησε την απεμπλοκή των ΗΠΑ από το “βούρκο του Βιετνάμ, και την κατάργηση των Συμφωνιών του Μπρέττον Γούντς, αντιμετωπίζοντας την οικονομική κρίση που προκλήθηκε διεθνώς.
— Ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου επανήλθε στην Πρωθυπουργία του Ισραήλ το 2022 (για δεύτερη φορά μάλιστα αυτός), εξουδετερώνοντας μέσα σε δύο χρόνια και τη Χαμάς στη Γάζα και στην Χεζμπολάχ στο Λίβανο και την μεγάλη απειλή του Ιράν.
— Ενώ και ο Ντόναλντ Τραμπ επανήλθε στην Προεδρία το 2024, αλλάζοντας όλη τη δυναμική των διεθνών σχέσεων.
Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών: επανέρχονται με πείρα διακυβέρνησης, με εσωτερική και διεθνή αναγνώριση, όχι για να “επαναλάβουν τα ίδια λάθη”, αλλά για να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα στα οποία οδήγησαν όσοι τους είχαν απομακρύνει από την εξουσία νωρίτερα. Και για να ολοκληρώσουν ό,τι είχαν αφήσει στη μέση. Επανέρχονται ως “δικαιωμένοι”!
Και δύο ακόμα στοιχεία:
Όσοι επανέρχονται αντιμετωπίζουν ΠΡΙΝ επιστρέψουν και στα πρώτα βήματα μετά την “επάνοδό” τους, δηλητηριώδεις επιθέσεις από διάφορους επικριτές.
Κανείς δεν (θέλει να) θυμάται τι έλεγαν σε βάρος του Ελευθερίου Βενιζέλου πριν το 1928, σε βάρος του Γεωργίου Παπανδρέου πριν το 1964 ή σε βάρος του ον Κωνσταντίνου Καραμανλή πριν το 1974.
Πολλές φορές τις χειρότερες προσωπικές επιθέσεις πριν επιστρέψουν τις εκτόξευαν δικοί τους ή κοντινοί τους.
Κι ύστερα σιώπησαν για πάντα…
Και η επάνοδος – ή επανεμφάνιση – παλαιών πολιτικών γίνεται για να αποφευχθεί η γενικευμένη κρίση.
Είναι η τελευταία βαλβίδα ασφαλείας ενός συστήματος που πια καταρρέει. Και συνήθως με την επάνοδό τους σηματοδοτούν την “επανεκκίνηση” της χώρας.
Το παράδοξο είναι ότι τα μεγάλα κύματα μεταρρυθμίσεων τα ξεκινούν ή τα ολοκληρώνουν “παλαιοί” που επιστρέφουν.
Όχι ως “θεματοφύλακες” του “παλαιού” που πεθαίνει…
Αλλά ως οραματιστές του καινούργιου που μόνον αυτοί μπορούν να ξεμπλοκάρουν – επειδή έπαθαν και έμαθαν στο μεταξύ.
Το αληθινά παράδοξο είναι ότι σε μεταβατικές εποχές μεγάλων αναστατώσεων οι “νέοι” είναι συνήθως βγαλμένοι από τον “δοκιμαστικό σωλήνα” του συστήματος που καταρρέει.
Και οι μόνοι που μπορούν να δουν έξω και πέρα από αυτό είναι έμπειροι παλαιοί που το έφτασαν στα όριά του ή το ξεπέρασαν – πολλές φορές μέσα από τα ίδια τα λάθη τους.
ΥΓ. Οι “εφησυχασμένοι” μπορεί να μην καταλάβουν γιατί τα γράφω όλα αυτά.
Δεν πειράζει.
Εγώ τα γράφω για τους “ψυλλιασμένους”.
Συνεννοηθήκαμε νομίζω…
