Η συμφωνία εμπορικής συνεργασίας ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις χώρες της Mercosur (Αργεντινή, Βραζιλία, Παραγουάη, Ουρουγουάη) επιστρέφει δυναμικά στην ατζέντα, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρά στις 3 Σεπτεμβρίου 2025 στην επίσημη πρόταση προς το Συμβούλιο της ΕΕ για υπογραφή και κύρωση. Πρόκειται για το τελευταίο βήμα πριν τη διαδικασία επικύρωσης, που θα περιλαμβάνει έγκριση από το Συμβούλιο (με ειδική πλειοψηφία κρατών–μελών) και στη συνέχεια από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η Επιτροπή, επιχειρώντας να κάμψει τις έντονες αντιδράσεις, εισήγαγε μηχανισμό «ασφαλιστικών ρητρών» (safeguard clauses) και ειδικό ταμείο στήριξης για τους παραγωγούς, σε περίπτωση που διαπιστωθεί σοβαρή διαταραχή στην αγορά. Παρά ταύτα, οι ευρωπαϊκές αγροτικές οργανώσεις (Copa–Cogeca, Δίκτυα Συνεταιρισμών, Περιβαλλοντικές ενώσεις, ο ΣΑΣΟΕΕ & η Ένωση Μεσσηνίας στην Ελλάδα) προειδοποιούν ότι τα δομικά προβλήματα της συμφωνίας παραμένουν άλυτα.
Οι βασικοί προβληματισμοί
Οι χώρες της Mercosur (Βραζιλία, Αργεντινή, Ουρουγουάη, Παραγουάη) είναι από τις μεγαλύτερες γεωργικές δυνάμεις του πλανήτη, με τεράστια παραγωγή βοδινού, πουλερικών, σόγιας, ζάχαρης αλλά και οίνου. Με την εμπορική συμφωνία, εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι προϊόντων αυτών θα αποκτήσουν ευκολότερη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά με μειωμένους δασμούς.
Οι παραγωγικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές στις χώρες της Mercosur απέχουν πολύ από τα ευρωπαϊκά στάνταρ (χρήση φυτοφαρμάκων, ιχνηλασιμότητα, κανόνες για ευζωία ζώων, εργασιακά). Αυτό σημαίνει ότι προϊόντα χαμηλότερου κόστους θα πιέσουν ασφυκτικά τους Ευρωπαίους αγρότες που δεσμεύονται σε πολύ αυστηρότερα πλαίσια.
Κίνδυνοι για τα ΠΟΠ–ΠΓΕ προϊόντα – Η συμφωνία προβλέπει προστασία για περισσότερες από 340 ευρωπαϊκές γεωγραφικές ενδείξεις, ανάμεσά τους το ελαιόλαδο ΠΟΠ Καλαμάτα και η Ελιά Καλαμάτας ΠΟΠ. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι η αναγνώριση «στα χαρτιά» δεν αρκεί για να αποτραπεί η διάβρωση της υπεραξίας, όταν οι τιμές συμπιέζονται από φθηνές εισαγωγές. Εδώ χρειάζεται πραγματική πολιτική βούληση για επιβολή «mirror clauses», δηλαδή ρήτρες που θα διασφαλίζουν ισοτιμία στα πρότυπα παραγωγής.
Ειδικές επιπτώσεις για την Ελλάδα:
• Για τους ελαιοπαραγωγούς: κίνδυνος να χαθεί η υπεραξία του ελληνικού ελαιολάδου από φθηνές εισαγωγές.
• Για την κτηνοτροφία: περαιτέρω αποδυνάμωση απέναντι σε εισαγόμενο βοδινό και πουλερικά που παράγονται με πολύ χαμηλότερο κόστος.
• Για το κρασί: συμπίεση των μικρομεσαίων οινοποιείων που στηρίζουν την τοπική ανάπτυξη.
• Για τη σταφίδα και άλλα προϊόντα: διαρκής αβεβαιότητα, αφού ανοίγεται η πόρτα σε νέους ανταγωνιστές χωρίς ισοδύναμα κριτήρια ποιότητας.
Δημοκρατικό έλλειμμα
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιχειρεί να διαχωρίσει τη συμφωνία σε «εμπορικό σκέλος» (που αποτελεί αποκλειστική αρμοδιότητα της ΕΕ) και «πολιτικό σκέλος». Με τον τρόπο αυτό, το κρίσιμο κομμάτι για την αγροτική οικονομία μπορεί να επικυρωθεί χωρίς να χρειαστεί κύρωση από τα εθνικά κοινοβούλια. Αυτό το «split agreement» έχει προκαλέσει αντιδράσεις, καθώς υπονομεύει τη δημοκρατική νομιμοποίηση μιας συμφωνίας με τόσο μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.
Εκτός από τα παραπάνω, υπάρχει ένα ακόμη κρίσιμο σημείο: οι λεγόμενες “grandfathering clauses”. Πρόκειται για ρήτρες που συχνά προβλέπονται σε εμπορικές συμφωνίες, και επιτρέπουν σε παραγωγούς τρίτων χωρών που χρησιμοποιούσαν νόμιμα μια ονομασία πριν από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας να συνεχίσουν να το κάνουν.
Η εμπειρία από τη CETA (ΕΕ–Καναδάς) με τη “Φέτα” δείχνει πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι αυτό: καναδικές εταιρείες που ήδη χρησιμοποιούσαν την ονομασία “Feta” διατήρησαν αυτό το δικαίωμα, ενώ νέοι παίκτες περιορίστηκαν να γράφουν “Feta-style” ή “Feta-type”. Στην πράξη, η υπεραξία του ευρωπαϊκού ΠΟΠ υπονομεύτηκε.
Για το ελαιόλαδο ΠΟΠ Καλαμάτα, την Ελιά Καλαμάτας ΠΟΠ (και γενικότερα τα ελληνικά ΠΟΠ–ΠΓΕ), μια τέτοια εξαίρεση θα ήταν καταστροφική. Αν δοθεί δικαίωμα σε παραγωγούς των χωρών της Mercosur που χρησιμοποιούσαν ήδη τον όρο “Kalamata” να συνεχίσουν, η αξία της κατοχύρωσης θα ακυρωθεί.
Η περίπτωση της Καλαμάτας δεν είναι μεμονωμένη ανησυχία. Αν δημιουργηθεί προηγούμενο χαλάρωσης της προστασίας ΠΟΠ–ΠΓΕ μέσω ρητρών “grandfathering”, αύριο μπορεί να ανοίξει η πόρτα και για άλλα ελληνικά ή ευρωπαϊκά προϊόντα. Γι’ αυτό η Ελλάδα πρέπει να πρωτοστατήσει, υπερασπιζόμενη όχι μόνο το εθνικό συμφέρον αλλά και τη συνοχή του ευρωπαϊκού συστήματος ποιότητας.
Γι’ αυτό θα πρέπει να εξεταστεί:
• Κατάργηση ή αυστηρός χρονικός περιορισμός κάθε “grandfathering clause” (π.χ. max 3–5 έτη).
• Υποχρεωτική διαφοροποίηση για τυχόν παλιές χρήσεις, με σαφή σήμανση τύπου “Kalamata-style”, ώστε να μη συγχέεται με το αυθεντικό ΠΟΠ.
• Μηχανισμό παρακολούθησης και κυρώσεων στις χώρες της Mercosur, ώστε η προστασία να μην μείνει τυπική.
• Ρήτρα αναθεώρησης κάθε 3 χρόνια, ώστε να επανεξετάζεται η αποτελεσματικότητα της προστασίας.
Η συζήτηση για την εμπορική συμφωνία ΕΕ–Mercosur δεν είναι μια τεχνική λεπτομέρεια. Είναι ζήτημα επιβίωσης για χιλιάδες παραγωγούς, είναι ζήτημα ανάπτυξης της υπαίθρου, προστασίας της πολιτιστικής ταυτότητας και διατροφικής ασφάλειας. Ειδικά για την Ελλάδα, όπου προϊόντα όπως το ελαιόλαδο ΠΟΠ Καλαμάτα αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο ποιότητας, η συμφωνία αυτή θέτει διλήμματα που δεν μπορούν να αγνοηθούν.
Η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να πρωτοστατήσει σε αυτή τη συζήτηση. Γιατί εδώ δεν κρίνεται μόνο το μέλλον του ελαιολάδου, της ελιάς, του κρασιού ή της φέτας. Κρίνεται το μέλλον της υπαίθρου, η προστασία της πολιτιστικής μας ταυτότητας, η διατροφική μας ασφάλεια και η ίδια η στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης.
