«Δεν προλαβαίνουμε, θα βουλιάξει», σκέφθηκε ο Σάββας Κουρεπίνης, καπετάνιος στο διασωστικό σκάφος «Astral», όταν αντίκρισε το σιδερένιο ψαράδικο ακυβέρνητο στην κεντρική Μεσόγειο. Μόλις μοίρασαν και το τελευταίο σωσίβιο στους επιβάτες, το αναξιόπλοο σκαρί χάθηκε με ένα βλεφάρισμα από τα μάτια τους. Ανθρωποι βρέθηκαν στη θάλασσα. Τους μάζεψαν έναν προς έναν, πάνω από 40 ναυαγοί συνολικά, ανάμεσά τους και μια γυναίκα σε προχωρημένη εγκυμοσύνη. Την επόμενη ημέρα, στα 20 μίλια μακριά, βρήκαν έναν πνιγμένο.
Εχει περάσει ένας μήνας από τότε. Η βάρκα των διακινητών είχε ξεκινήσει από τη Σφαξ της Τυνησίας με ρότα για Λαμπεντούζα. Το κέντρο επιχειρήσεων της Ιταλίας είχε ειδοποιήσει το «Astral», το τρικάταρτο ιστιοφόρο της μη κυβερνητικής οργάνωσης Open Arms, να σπεύσει για βοήθεια. Ενας ψαράς είχε στείλει την πρώτη πληροφορία για μια υπερφορτωμένη βάρκα, με επιβάτες που πιθανότατα χρειάζονταν ιατρική βοήθεια. Τα τελευταία χρόνια, στις διασώσεις που πραγματοποιεί στην κεντρική Μεσόγειο, ο Κουρεπίνης συναντάει τακτικά παρόμοια σκάφη, που θυμίζουν αυτό που ναυάγησε ανοιχτά της Πύλου. Πρόχειρες κατασκευές που μπορεί να συγκολλήθηκαν την προηγούμενη νύχτα για ένα ταξίδι δίχως γυρισμό. «Οταν είναι σιδερένια πάνε κατευθείαν στον πάτο. Δεν θα επιπλεύσουν ούτε λίγο. Είναι σαν την πέτρα, κάνουν ένα γκλουπ και εξαφανίζονται», τονίζει. «Λες και πληρώνουν τον θάνατό τους».
Ανοιχτά της Λιβύης
Ο 39χρονος ψαράς από τη Λέρο συμμετείχε για πρώτη φορά σε επιχειρήσεις διάσωσης μεταναστών με το «Astral» το 2016, στα ανοιχτά της Λιβύης. Τότε δουλειά του ήταν να κρατάει το σκάφος σε ετοιμότητα, να συντονίζει εργασίες, αλλά και να χειρίζεται ένα από τα φουσκωτά της οργάνωσης όποτε περισυνέλεγαν ναυαγούς. Εκείνη τη χρονιά, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, η Ιταλία είχε δεχθεί 100.244 διά θαλάσσης. Στην ίδια διαδρομή είχαν καταγραφεί 2.743 θάνατοι.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ο Κουρεπίνης είναι καπετάνιος στο «Astral». Μιλάει τηλεφωνικά στην «Κ» από καρνάγιο της Ισπανίας, όπου βρίσκεται μαζί με το πλήρωμά του εδώ και λίγες ημέρες. «Το 2016 χρησιμοποιούσαν συχνά φουσκωτά, μήκους 15 μέτρων, στα οποία έβαζαν 150 και 200 άτομα. Υπήρχαν, όμως, και τότε ξύλινα ψαράδικα στα οποία στοίβαζαν 800 άτομα», θυμάται. «Οταν η Ιταλία εξόπλισε με περιπολικά ακτοφυλακής τη Λιβύη, προέκυψαν αλλαγές. Χρησιμοποιούσαν πλέον πιο μικρά σκάφη, μήκους οκτώ μέτρων, με 80 άτομα πάνω. Ηταν πιο ελαφριά και αντί για μία εξωλέμβια μηχανή Yamaha των 40 ίππων, είχαν πλέον δύο για να μπορούν να ανεβαίνουν ψηλότερα και να φτάνουν έως τη ζώνη διάσωσης της Μάλτας».
Οπως παρατηρεί ο ίδιος, τα σιδερένια ψαράδικα είναι συνήθως ανεμότρατες με στρογγυλεμένη πλώρη. Μοιάζει να έχουν όλα το ίδιο καλούπι, παραπέμποντας πιθανόν στον ίδιο παρασκευαστή. Μπορεί να πρόκειται για παροπλισμένα σκάφη που χρησιμοποιούνται πλέον μόνο από κυκλώματα των διακινητών, παρά τους κινδύνους που υπάρχουν. «Φαίνεται σαν να έχουν έτοιμα φύλλα από σίδερο, να τα συγκολλούν πρόχειρα και να τα στέλνουν. Δεν εξηγείται αλλιώς», λέει ο Κουρεπίνης. «Κανένα σκάφος από αυτά που βλέπω δεν έχει ούτε το ελάχιστο της ναυσιπλοΐας. Ούτε φώτα ούτε σωσίβια, ορισμένα ούτε τιμόνι. Εχω δει στην τιμονιέρα να υπάρχει ένα συγκολλημένο σίδερο, όπως το τιμόνι του ποδηλάτου και να το στρίβουν με αυτό. Εχω ανέβει σε άλλου τύπου σκάφος που μύριζε ο πολυεστέρας, ακόμη δεν είχε στεγνώσει. Σε ένα περιστατικό σηκώναμε τους ανθρώπους και στα ρούχα τους είχε μείνει μπογιά από εκεί που κάθονταν. Κάποιος το είχε βάψει λίγο πριν αποπλεύσει».
«Κανένα σκάφος από αυτά που βλέπω δεν έχει ούτε το ελάχιστο της ναυσιπλοΐας. Ούτε φώτα ούτε σωσίβια, ορισμένα δεν έχουν ούτε τιμόνι».
Οπως εξηγεί, στην πλειονότητα των περιστατικών στα οποία έχει προσφέρει βοήθεια δεν βρισκόταν –σύμφωνα με μαρτυρίες διασωθέντων– στο τιμόνι κάποιο μέλος του κυκλώματος των διακινητών. «Μας λένε ότι συνήθως τα μεγάλα σκάφη τα βγάζουν μέχρι ένα σημείο άτομα που ξέρουν να τα χειρίζονται. Εχουν δηλαδή καπετάνιο, ο οποίος έπειτα με κάποιον τρόπο τα εγκαταλείπει. Στα μισά της διαδρομής πιάνουν έναν φουκαρά, του δίνουν μια πυξίδα και του λένε τράβα όλο ευθεία. Αυτός μπορεί να μην έχει ιδέα, να μην ξέρει τι να κάνει, ούτε πώς έρχονται τα κύματα», λέει.
Σε παλιότερη επικοινωνία με την «Κ» το 2016, ο Κουρεπίνης έλεγε ότι τα κυκλώματα της Λιβύης εκπαίδευαν υποτυπωδώς έναν από τους μετανάστες και τον άφηναν να ανέβει σε φουσκωτή λέμβο χωρίς να πληρώσει για τη διαδρομή. «Στα 12-13 ναυτικά μίλια από τη Λιβύη είναι οι πετρελαιοπηγές, φαίνεται στον ορίζοντα η φωτιά τους. Του λένε ”πήγαινε εκεί, εκεί είναι η Λαμπεντούζα” και μόλις φθάσουν στα μισά έχει τελειώσει η βενζίνη», περιέγραφε τότε. «Βάζουν τις γυναίκες και τα παιδιά μπροστά και στη μέση, ενώ οι άνδρες κάθονται γύρω γύρω και πάνω στο μπαλόνι του φουσκωτού, όπως ο αναβάτης σε άλογο».
Τα προηγούμενα χρόνια άλλο σκάφος της μη κυβερνητικής οργάνωσης είχε δεσμευθεί για τουλάχιστον έναν μήνα από τις ιταλικές αρχές, οι οποίες υποστήριζαν ότι δεν έπρεπε να αποβιβάσει σε λιμάνι της χώρας διασωθέντες, αλλά να τους παραδώσει στη λιβυκή ακτοφυλακή.
«Οποια κίνηση κι αν κάνουμε, όπου κι αν ταξιδεύουμε, τα δηλώνουμε. Δεν είμαστε εκεί κάτω για να είμαστε ανεξέλεγκτοι», λέει ο Κουρεπίνης. Οπως εξηγεί, η μεγαλύτερη δυσκολία που συναντούν είναι οι συνεννοήσεις με τις αρχές της Μάλτας.
«Πριν από κάθε επαφή με σκάφος μεταναστών πρέπει να δηλώσεις πού είσαι, ποιος είσαι και τι βλέπεις. Η Μάλτα δεν σηκώνει το τηλέφωνο, δεν απαντάει σε email. Κάποιες φορές ζητάμε από τους Ιταλούς να στήσουν γέφυρα επικοινωνίας μαζί τους, όμως και πάλι οι Μαλτέζοι δεν απαντούν».
«Δύσκολα νερά»
Βάσει κανόνων που πρέπει να ακολουθούν, λέει ότι τους επιτρέπεται από την Ιταλία να πραγματοποιήσουν μία διάσωση τη φορά για να μεταφέρουν τους μετανάστες στο πλησιέστερο λιμάνι. «Εάν υπάρχει στα δέκα μίλια πίσω σου άλλο σκάφος δεν σε αφήνουν να πας, μπορείς να σώσεις μόνο το ένα», λέει. Σε αυτές τις θάλασσες, χωρίς βράχια ή νησίδες για να προσαράξουν οι ναυαγοί, η επιβίωση είναι ακόμη πιο δύσκολη. «Είναι δύσκολα τα νερά», λέει ο Κουρεπίνης. «Η Μεσόγειος είναι ένα νεκροταφείο».
