Το 2021 αποτελεί εμβληματικό έτος για την χώρα μας, καθώς φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τον Αγώνα που έδωσαν οι πρόγονοί μας για Ελευθερία και Ανεξαρτησία. Μπορεί η πανδημία να μην μας επέτρεψε να γιορτάσουμε όπως θα θέλαμε την σπουδαία αυτή επέτειο, ωστόσο, το πρόγραμμα πολιτιστικού τουρισμού «Μοριάς ‘21» με τις δράσεις του καταφέρνει να προσφέρει στον κάθε πολίτη μια μοναδική και άκρως ενδιαφέρουσα εμπειρία, τιμώντας με έναν τρόπο ιδιαίτερο και πρωτότυπο το εμβληματικό, ιστορικό γεγονός.
Συγκεκριμένα, μέσα από 21 θεματικές διαδρομές που αναδεικνύουν τις ιστορικές πόλεις της Πελοποννήσου και μέσα από 4 άξονες δράσεων, που έχουν ως επίκεντρο την Ιστορία, την Τέχνη, την Γαστρονομία και τη Φύση, ο «Μοριάς ‘21» προτείνει μια βιωματική εμπειρία που εξερευνά το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, χρησιμοποιώντας όλες τις αισθήσεις και ταξιδεύοντας, τόσο το σώμα όσο και την ψυχή και το μυαλό, στην Ιστορία του τόπου μας. Η πρωτοβουλία βασίζεται σε μια συνεργασία του Ιδρύματος Καπετάν Βασίλη και Κάρμεν Κωνσταντακόπουλου, της ΤΕΜΕΣ και της Costa Navarino.
Το Magazine βρέθηκε σε μία από τις θεματικές διαδρομές του «Μοριά ‘21» στην Πελοπόνησσο, εκεί όπου ξεκίνησαν όλα 200 χρόνια πριν, και καταγράφει στο The Magazine όσα είδε και ένιωσε σ’ αυτό το οδοιπορικό που «γεφυρώνει» το χθες με το σήμερα και το αύριο. Με στάσεις στην Μεσσήνη, την Πύλο, την Καλαμάτα και την Τρίπολη, γνωρίσαμε τον ρόλο που διαδραμάτισε η κάθε πόλη στον Αγώνα για Ανεξαρτησία και ενώσαμε τα κομμάτια του παζλ, που ολοκληρώνουν την Ιστορία μας.
ΜΕΣΣΗΝΗ: Η ΜΙΚΡΗ, ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΠΟΛΗ
Η διαδρομή μας ξεκίνησε έχοντας στο πλευρό μας την εξαιρετική ομάδα ξενάγησης του Discover Greek Culture, που μας έβαλε στο κλίμα από τα πρώτα κιόλας λεπτά. Με μια αναδρομή στην Ιστορία και την κόντρα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Ιμπράημ Πασά, φτάσαμε στην Μεσσήνη, μια από τις πόλεις που πρωταγωνίστησαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, για να δούμε την πρώτη δημόσια τοιχογραφία του «Μοριά ‘21». Πρόκειται για ένα graffiti που αποτελεί μέρος της δράσης «Τα Πρόσωπα της Επανάστασης», στην οποία νέοι καλλιτέχνες παρεμβαίνουν στο αστικό περιβάλλον επιλεγμένων πόλεων της Πελοποννήσου, δημιουργώντας σύγχρονες τοιχογραφίες με θέμα την Επανάσταση και τους Ήρωές της. Η συγκεκριμένη, έχει ως δημιουργούς τους καλλιτέχνες Θανάση και Μπάμπη Κρέτση, «πατέρες» του διάσημου graffiti «Χέρια που προσεύχονται» στο κέντρο της Αθήνας.
Η τοιχογραφία κοσμεί την είσοδο της πόλης και βρίσκεται σε έναν τοίχο παραπλεύρως του ΚΑΠΗ Μεσσήνης, παρουσιάζοντας ένα πορτρέτο των Κολοκοτρώνη και Ιμπραήμ αντικρυστά, με κομμένες ελιές στη μέση. Κάτω από τα πρόσωπά τους, τα λόγια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο γράμμα που απέστειλε στον Ιμπραήμ, όταν ο τελευταίος το 1827 αποφάσισε να κόψει τα ελαιόδεντρα του κάμπου της Μεσσήνης για να αναγκάσει τους κατοίκους να «προσκυνήσουν». «Τα άψυχα δένδρα δεν εναντιώνονται σε κανένα, μόνο οι άνθρωποι εναντιώνονται… Όχι τα δένδρα, όχι τα σπίτια που μας έκαψες, μόνον πέτρα πάνω στην πέτρα να μη μείνει, ημείς δεν προσκυνούμε. Τι τα δένδρα μας αν τα κόψεις και τα κάψεις την γην δεν θέλει την σηκώσεις», γράφει ο Κολοκοτρώνης.
Όπως μας εξήγησε η Αντιδήμαρχος της Μεσσήνης, κυρία Ελένη Τσέλιου-Μουρούφα, με την οποία συνομιλήσαμε, η τοπική κοινωνία έχει «αγκαλιάσει» την δημόσια τοιχογραφία που κοσμεί την πόλη, ενώ έχει γίνει πλέον σημείο αναφοράς και συνάντησης για τους κατοίκους. Παράλληλα, το γεγονός ότι βρίσκεται στην είσοδο της Μεσσήνης, προϊδεάζει θετικά τον επισκέπτη και του εμπνέει την ιστορική σημασία της πόλης, καθώς είναι το πρώτο πράγμα που αντικρίζει.
ΠΥΛΟΣ: Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΑΡΙΝΟΥ
Το ταξίδι μας συνεχίστηκε στην Πύλο, εκεί όπου στις 20 Οκτωβρίου του 1827 πραγματοποιήθηκε η Ναυμαχία του Ναυαρίνου, η ιστορική μάχη ανάμεσα στον στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων και τον Τουρκοαιγυπτιακός στόλο του Ιμπραήμ, το αποτέλεσμα της οποίας είχε κριθεί μέσα σε μόλις δύο ώρες, αφήνοντας πίσω της δεκάδες κατεστραμμένα πλοία βυθισμένα και 6.000 νεκρούς άνδρες να πλέουν στον Κόλπο της περιοχής. Αγναντέψαμε τον Κόλπο του Ναυαρίνου και φανταστήκαμε την αιματοχυσία που διαδραματίστηκε εκεί, από το ύψωμα του Νιόκαστρου, ενώ ένα μεγάλο πλοίο – έκθεμα κοσμούσε την Μαρίνα της Πύλου λόγω της επετείου. Αξίζει να σημειωθεί, αυτή υπήρξε η τελευταία ναυμαχία στην ιστορία μεταξύ ιστιοφόρων.
Συνεχίσαμε το ταξίδι στην Ιστορία θαυμάζοντας την δεύτερη δημόσια τοιχογραφία – έγχρωμη αυτή την φορά – που βρίσκεται στο λιμάνι και η οποία αποτελεί πορτρέτο των τριών Ναυάρχων Κόδριγκτων, Χέυδεν, Δεριγνύ. Οι ναύαρχοι του αγγλικού, ρωσικού και γαλλικού στόλου αντίστοιχα, είχαν καταλυτικό ρόλο στην Ναυμαχία του Ναυαρίνου και την κατατρόπωση του Ιμπραήμ, ανοίγοντας τον δρόμο για την ελληνική ανεξαρτησία.
Στην Οικία Τσικλητήρα, η οποία βρίσκεται στην περιοχή, είδαμε μοναδικά εκθέματα και κειμήλια από την Ελληνική Επανάσταση, ενώ παρακολουθήσαμε ένα από τα ψηφιακά εκθέματα που εντάσσονται στη δράση «Το Ταξίδι Ενός Έθνους». Η συγκεκριμένη και πολύ ενδιαφέρουσα δράση, μας προσκαλεί σε ένα ταξίδι στο χρόνο που κρατά ζωντανή την ιστορική μνήμη, μέσα από τρισδιάστατα πολυμεσικά εκθέματα, τα οποία ζωντανεύουν στιγμές της Επανάστασης με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας και οπτικοακουστικών μέσων και με παράλληλη αφήγηση των γεγονότων από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές. Ειδικότερα, στο ψηφιακό έκθεμα του Αρχοντικού Τσικλητήρα, είδαμε να ζωντανεύει ο πίνακας «Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου» του ζωγράφου George Philip Reinagle, που εκτίθεται στο National Maritime Museum Greenwich London.
Η διαδρομή στην Πύλο συνεχίστηκε με την επίσκεψή μας στην κεντρική πλατεία, όπου παρακολουθήσουμε τα «Ναυαρίνεια», τις εορταστικές εκδηλώσεις του Δήμου, με την Τελετή Υποστολής των Σημαιών. Ο δήμαρχος Παναγιώτης Καρβέλας, τον οποίο συναντήσαμε, αναφέρθηκε στους μεγαλοπρεπείς εορτασμούς που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στην περιοχή, οι οποίοι τα τελευταία δύο χρόνια έχουν περιοριστεί, λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Παράλληλα, τόνισε τη σημασία του εμβληματικού γεγονότος της Ναυμαχίας του Ναυαρίνου για την περιοχή, καθώς, αφενός, αποτελεί μια σπουδαία ιστορική και πολιτιστική παρακαταθήκη για την πόλη και, αφετέρου, λειτουργεί ως πόλος έλξης για εσωτερικό και εξωτερικό τουρισμό στην Πύλο, η οποία εδώ και αρκετά χρόνια γνωρίζει τεράστια ανάπτυξη.
Ακολούθησε μια μοναδική γαστρονομική εμπειρία στο εστιατόριο της Πύλου «Ποσειδώνια», όπου απολαύσαμε ένα μενού εμπνευσμένο από τις διατροφικές συνήθειες των Αγωνιστών του 1821 με την υπογραφή του chef Λευτέρη Λαζάρου και τοπικές ποικιλίες κρασιών που επιμελήθηκε ο Master of Wine Κωνσταντίνος Λαζαράκης, ενώ το ταξίδι έκλεισε με την επίσκεψή μας στην Costa Navarino, που αποτελεί πολιτιστικό φορέα του προγράμματος «Μοριάς ‘21». Στις απαράμιλλης ομορφιάς εγκαταστάσεις της Costa Navarino, περιηγηθήκαμε στην Συλλογή Έργων Τέχνης που φιλοξενούνται εκεί, ταξιδεύοντας στον χρόνο μέσα από πίνακες ζωγραφικής διαφόρων καλλιτεχνών, ενώ είδαμε και τον πρώτο χάρτη της Ελλάδας με την Πελοπόνησσο.
ΤΑ ΠΙΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ: ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ
Στο σημείο αυτό, αξίζει να γίνει μια αναφορά στην δράση «Τα Πιάτα της Επανάστασης», η οποία ολοκληρώνει μέσω της γαστρονομίας την βιωματική εμπειρία που προσφέρει το πρόγραμμα «Μοριάς ‘21». Σε συνεργασία με τα 5 Επιμελητήρια της Περιφέρειας Πελοποννήσου αλλά και με Επαγγελματικούς Συνδέσμους της περιοχής, η δράση ταξιδεύει τους λάτρεις του καλού φαγητού σε μια άλλη εποχή, με πιάτα εμπνευσμένα από τις γεύσεις του τόπου όπου άναψε η Φλόγα του Αγώνα.
Συγκεκριμένα, ακολουθώντας τα χνάρια και τις διατροφικές συνήθειες των Αγωνιστών του 1821, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και το περιοδικό Γαστρονόμος έχουν συγκεντρώσει τα υλικά και τις γεύσεις εκείνης της εποχής και ο αγαπημένος Chef Λευτέρης Λαζάρου έχει δημιουργήσει ένα ιδιαίτερο μενού 12 συνταγών, που αποτελείται από 3 μαγειρευτά, μία σαλάτα με χαρακτηριστικά προϊόντα Πελοποννήσου, 4 κρεατικά και 4 θαλασσινά. Το μενού συνοδεύεται από wine pairing με τοπικές ποικιλίες κρασιών που επιμελήθηκε ο Master of Wine Κωνσταντίνος Λαζαράκης.
Τα 12 πιάτα που περιλαμβάνει η δράση, είναι τα εξής: Μαγιάτικο παστό «λακέρδα» με σαλάτα φακής, ξινόμηλο και εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Καλαμάτας, Σουπιές με το μελάνι τους, ρύζι, δάφνη και μάραθο, Γαρίδες με γκόγκες (παραδοσιακό ζυμαρικό), ντομάτα και σφέλα Π.Ο.Π., Πελοποννησιακή σαλάτα, Αγκινάρες λαδερές με γαρίδες λεμονάτες, Κοκκινιστό χοιρινό με λαχανικά και χυλοπιτάκι, Φέτα σφυρίδας με τσιγαριστά χόρτα εποχής, Λαχανοντολμάδες με μοσχαρίσιο κιμά, κολοκύθι, αμύγδαλα και λεμονάτη σάλτσα με γιαούρτι, Αρνίσιο κότσι με πουρέ κουνουπιδιού και σάλτσα κρασιού με σύκα, Κατσικίσια παϊδάκια με ψητή κυδωνάτη σελινόριζα, Ψητά καλαμάρια με μελιτζανοσαλάτα, Χταπόδι στιφάδο γιουβέτσι.
Εμείς είχαμε την χαρά να απολαύσουμε τα περισσότερα από αυτά, τόσο στο προαναφερθέν εστιατόριο της Πύλου, όσο και στο εστιατόριο Morias της Costa Navarino, αλλά και στο εστιατόριο «Οινοπαντοπωλείον» στην Καλαμάτα.
ΚΑΛΑΜΑΤΑ: Η ΠΡΩΤΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΠΟΛΗ
Η επόμενη μέρα μας βρήκε στην Καλαμάτα, όπου επισκεφθήκαμε την Συλλογή Ελληνικών Ενδυμασιών «Βικτωρία Γ. Καρέλια». Συγκεκριμένα, θαυμάσαμε την σπονδυλωτή έκθεση Ελληνικών ενδυμασιών «Ο Μοριάς της Ελευθερίας», που παρουσιάζει παραδοσιακές τοπικές φορεσιές της Πελοποννήσου και του Αργοσαρωνικού. Η έκθεση ακολουθεί μία νοερή ιστορική πορεία στην επαναστατημένη Πελοπόννησο, παρουσιάζοντας ελληνικές ενδυμασίες που διηγούνται την ιστορία με το δικό τους μοναδικό τρόπο. Το αποτέλεσμα ήταν πραγματικά εντυπωσιακό, ενώ, όπως μας είπε η Βικτωρία Καρέλια την οποία συναντήσαμε, όλα αυτά ξεκίνησαν από την προσωπική της συλλογή ενδυμασιών, η οποία έφτασε σήμερα να περιλαμβάνει εκατοντάδες φορεσιές, μερικές εκ των οποίων δεν έχουν καν παρουσιαστεί δημόσια ακόμα. Εντός του χώρου, υπάρχει και η έκθεση «Ήρωες από μέταλλο» του Νίκου Φλώρου, η οποία περιλαμβάνει μια σειρά γλυπτών κουστουμιών και ψηφιδωτών πορτρέτων ηρώων και ηρωίδων, υλοποιημένων εξολοκλήρου από κουτάκια αναψυκτικών.
Μετά από ένα walking tour στο ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας και, συγκεκριμένα, στην Πλατεία 23ης Μαρτίου, τον Ι. Ν. Αγίων Αποστόλων, από όπου ξεκίνησε η Επανάσταση του 1821, και το Μνημείο Απελευθερωτών Καλαμάτας, βρεθήκαμε στο Δημοτικό Πνευματικό Κέντρο Καλαμάτας «Πανταζοπούλειος Λαϊκή Σχολή», όπου είδαμε την έκθεση ζωγραφικής του καλλιτέχνη Σωτήρη Τζαμουράνη, ενώ παρακολουθήσαμε ένα ακόμη εντυπωσιακό ψηφιακό έκθεμα, παρουσία του Αντιδήμαρχου της περιοχής Αναστάσιου Σκοπετέα. Ο λόγος για τον πίνακα «Δοξολογία 23ης Μαρτίου στην Καλαμάτα» του Ευάγγελου Δράκου, που ζωντανεύει μνήμες και ιστορικά γεγονότα και εκτίθεται στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Καλαμάτας.
Η Καλαμάτα υπήρξε η πρώτη μεγάλη πόλη που απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό και σηματοδότησε την αφετηρία της Επανάστασης στον Ελλαδικό χώρο. Προτού αναχωρήσουμε, είχαμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά μία ακόμη εντυπωσιακή δημόσια τοιχογραφία, που κοσμεί το 24ο Δημοτικό Σχολείο της Καλαμάτας, και η οποία αποτυπώνει τα πρόσωπα των Πετρόμπεη, Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Νικηταρά, Παπατσώνη και Αναγνωσταρά, ηγετικών μορφών του Αγώνα.
ΤΡΙΠΟΛΗ: ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΕΔΡΑΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ
Τελευταία στάση της θεματικής διαδρομής του προγράμματος «Μοριάς ‘21», ήταν η Τρίπολη, που είχε καθοριστική σημασία στην εξέλιξη της Ελληνικής Επανάστασης. Η πτώση της Τριπολιτσάς, της ισχυρότερης τότε βάσης των Τούρκων στη νότια Ελλάδα, ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την απελευθέρωση της Πελοποννήσου. Η δημόσια τοιχογραφία που υψώνεται στην πλατεία «Σκάκι» και παρουσιάζει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη – πρόσωπο άρρηκτα συνδεδεμένο με την περιοχή – να εισέρχεται στην πόλη έφιππος, ενώ στα τείχη ανεβαίνει ο Παναγιώτης Κεφαλάς, τιμά με μοναδικό τρόπο την τόσο τον εμβληματικό Αγωνιστή, όσο και την πολύμηνη πολιορκία και η παράδοση της Τριπολιτσάς. Σημαντική διαφορά στην συγκεκριμένη τοιχογραφία συγκριτικά με τις προηγούμενες, αποτελεί το γεγονός ότι ο Κολοκοτρώνης αποτυπώνεται βουρκωμένος και συγκινησιακά φορτισμένος.
Επίσκεψη πραγματοποιήσαμε, επίσης, στο Αποστολοπούλειο Πνευματικό Κέντρο Τρίπολης, για να παρακολουθήσουμε ένα ακόμη ψηφιακό έκθεμα. Εκεί, στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, ζωντανεύει ο πίνακας «Ο Παναγιώτης Κεφάλας σηκώνει τη σημαία της ελευθερίας στα τείχη της Τριπολιτσάς» του Peter Von Hess, που εκτίθεται στο Μουσείο Μπενάκη. Παράλληλα, στον ίδιο χώρο είδαμε τα εικαστικά δημιουργήματα της Βασιλικής Ζάχου, η οποία αποτυπώνει την πανανθρώπινη ιδέα της Ελευθερίας μέσα από την διεθνώς εγκεκριμένη με πατέντα – ιδιοτυπία της καλλιτεχνικής της έκφρασης, με «θρυμματισμένο γυαλί σε ψηφίδες».
Το ταξίδι στην Τρίπολη και ολόκληρη η θεματική διαδρομή του προγράμματος «Μοριάς ‘21», έκλεισε με την επίσκεψή μας σε ένα από τα ιστορικότερα καφέ της Ευρώπης, από τα ελάχιστα που έχουν απομείνει, το «Μεγάλο Καφενείο». Λειτουργεί από το 1840 και από εκεί έχουν περάσει πάρα πολλές προσωπικότητες της πολιτικής, των τεχνών, του αθλητισμού και της δημοσιογραφίας. Στον χώρο έχουν διατηρηθεί ατόφια αντικείμενα όπως είναι οι τεράστιοι καθρέφτες με σκαλιστές κορνίζες, οβάλ τραπεζάκια, ξύλινες καρέκλες και καναπέδες, που είχαν έρθει στο καφέ από την Βιέννη. Την σπουδαιότητα του χώρου μας τόνισε ο Παρασκευάς Κατσικερός, ο οποίος «τρέχει» το καφέ από τη δεκαετία του ’90, αλλά και η Αντιδήμαρχος της Τρίπολης, Ελένη Καρούντζου, η οποία μας μίλησε για τις προσπάθειες του Δήμου να προσελκύσει επισκέπτες, οι οποίοι έχουν πολλά να μάθουν για την Ιστορία της Ελλάδας.
ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ, ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΜΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΟΤΕ
Με την ολοκλήρωση του ταξιδιού μας, συνειδητοποιήσαμε ότι κάναμε πράξη την φράση με την οποία ξεκίνησε η ξενάγησή μας ότι «πηγαίνουμε στην Πελοπόννησο του σήμερα, για να ανακαλύψουμε τον Μοριά του τότε». Οι εικόνες, οι γνώσεις, οι γεύσεις και τα συναισθήματα που αποκομίσαμε μέσα από την διαδρομή μας, μάς υπενθύμισαν, όχι μόνο το εμβληματικό παρελθόν της Ελλάδας μας, αλλά και το πόσο σημαντικό είναι να γνωρίζει κανείς την Ιστορία του, ώστε να μπορέσει βάσει αυτής να πορευτεί στο σήμερα και να δημιουργήσει το αύριο.
Οι θεματικές διαδρομές του προγράμματος «Μοριάς ’21», αποτελούν τον καταλληλότερο τρόπο για να τιμήσει κανείς την φετινή επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, κάνοντάς το, μάλιστα, με μία πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα διαδικασία, που «αγγίζει» την Ιστορία, την Τέχνη, την Γαστρονομία και τη Φύση. Το πρόγραμμα απευθύνει ανοιχτό κάλεσμα στους απανταχού Έλληνες ν’ ανταμώσουν φέτος στην Πελοπόννησο, τον τόπο όπου εδραιώθηκε ο Αγώνας για την Ανεξαρτησία και να εξερευνήσουν την Ιστορία τους μέσα από μια ανεπανάληπτη βιωματική εμπειρία. Και το προτείνουμε ανεπιφύλακτα.
