Του Θανάση Κ.
Τα Χριστούγεννα είναι τελικά… πανάρχαια γιορτή!
Απολύτως συνδεδεμένη με τον Ελληνορωμαϊκό κόσμο. Δηλαδή με τη Δύση…
Κουβαλώντας όλο το βάρος του Πολιτισμού του, όπως εξελίχθηκε εδώ και 30 αιώνες περίπου:
* Στην αρχαία Ελλάδα γιορτάζονταν τα “Κρόνια” προς τιμήν του Κρόνου και της Ρέας που ήταν οι μυθολογικοί γονείς του Δία και του αρχαιοελληνικού δωδεκαθέου.
Γιορτάζονταν στα τέλη Ιουνίου γύρω στο θερινό ηλιοστάσιο (20-22 Ιουνίου), όταν η μέρα έχει τη μεγαλύτερη διάρκεια και το φώς κυριαρχεί.
Συνέπιπτε με το τέλος της συγκομιδής και ήταν η γιορτή της Αφθονίας.
Κι όχι μόνο της αφθονίας αλλά και της κοινωνικής Αλληλεγγύης, αφού την ημέρα εκείνη οι δούλοι έπαιρναν άδεια από τις εργασίες τους, και τους επιτρεπόταν να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι με τα αφεντικά τους.
Εις ανάμνησιν των παλαιότερων εποχών, όταν δεν υπήρχε δουλεία.
Τα “Κρόνια” συνδέονται έτσι με τις προϊστορικές εποχές των “χθόνιων” θεοτήτων.
* Στην Ρωμαϊκή περίοδο αναπτύχθηκε ο αστικός πολιτισμός. Δημιουργήθηκαν μεγάλα αστικά κέντρα όπου έδρευε η διοίκηση, η γραφειοκρατία και ο στρατός. Ο πληθυσμός των αστικών περιοχών είχε αρχίσει να αποκόπτεται από τις άμεσες γεωργικές ασχολίες. Η ίδια η Ρώμη εξαρτιόταν άμεσα – και απολύτως – από τις εισαγωγές σιτηρών (από τις επαρχίες της – κυρίως από την Αίγυπτο) που κρατούσε σε αποθήκες.
Η επιβίωση-διατροφή των πληθυσμών αποσυνδέθηκε πλέον από τις μέρες της “συγκομιδής” και μετατέθηκε στις μέρες της μεγαλύτερης ανάγκης.
Όχι όταν οι καρποί της γης ήταν άφθονοι, αλλά όταν τα αποθέματα είχαν αρχίσει να λιγοστεύουν.
Όχι στην αρχή του καλοκαιριού, αλλά στην αρχή του χειμώνα.
Όχι στο Θερινό ηλιοστάσιο, αλλά στο Χειμερινό ηλιοστάσιο.
Όχι όταν το φώς της μέρας διαρκούσε περισσότερο, αλλά όταν διαρκούσε λιγότερο. Εκεί γύρω στις 25 Δεκεμβρίου…
Τα “Κρόνια” μετατράπηκαν πια σε “Σατουρνάλια” (από το Saturn, που είναι το Ρωμαϊκό όνομα για τον Κρόνο).
Και η γιορτή μετατράπηκε από μονοήμερη αργία σε εβδομαδιαία ευωχία.
Όταν άνοιγαν οι αποθήκες και μοιράζονταν τρόφιμα στους φτωχούς.
Για να πάρει κουράγιο ο, αστικός κυρίως, πληθυσμός…
Τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, που δεν είχαν αγωνία για την επιβίωσή τους, επιδίδονταν σε εκδηλώσεις χαλάρωσης των ηθών.
Τα Σατουρνάλια ήταν μέρα ελπίδας για τους φτωχούς και μέρα οργίων για τις ελίτ.
* Μέσα στην μεγάλη Κρίση του 3ου μ.Χ Αιώνα, συγκεκριμένα το 274 μ.Χ., ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αυρηλιανός καθιέρωσε την 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα Γέννησης του “Ανίκητου Ήλιου” (Sol Invictus).
Κατά την άποψη κάποιων ήταν επαναφορά της γιορτής που είχε αρκετές δεκαετίες πιο πριν καθιερώσει το Αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος (της Δυναστείας των Σεβήρων).
Κατά άλλους ο Sol (Ήλιος) ήταν επίσης “προϊστορική” ρωμαϊκή Θεότητα που λατρευόταν από τους Ρωμαίους από την εποχή της Βασιλείας κι αργότερα είχε ταυτιστεί με τον Δία και τον Ηρακλή.
Σε κάθε περίπτωση η απόφαση του Αυρηλιανού να επαναφέρει με κάθε επισημότητα τη γιορτή του Sol Invictus την ημέρα τη Χειμερινού ηλιοστασίου (εκείνης της εποχής) είχε δύο ξεχωριστά στοιχεία:
— Πρώτον να συμβολίσει την Γέννηση της Ελπίδας. Μετά την επέλαση του σκότους (όταν επί έξη μήνες μίκραινε η μέρα και είχε πια κυριαρχήσει το σκοτάδι), οι πληθυσμοί να γιορτάσουν ενωμένοι την απαρχή επιστροφής στο Φώς.
— Δεύτερον, να αποσυνδεθεί η γιορτή της Ελπίδας από τα όργια με τα οποία είχαν ταυτιστεί πλέον τα Ρωμαϊκά Σατουρνάλια. Η μετατόπιση από τον Κρόνο στον Ήλιο είχε ένα χαρακτήρα μετάβασης σε μια πιο “πνευματική” γιορτή, που την είχε ανάγκη και ο στρατός (στον οποίο στηριζόταν πλέον η Ρώμη) και ο ευρύτερος και φτωχότερος πληθυσμός της Αυτοκρατορίας (από τον οποίο στρατολογούσαν οι λεγεώνες).
— Τα όργια και η “ναρκισσιστική ευωχία” ήταν για τους λίγους, τους επικυρίαρχους και τους πιο “παρακμασμένους”.
— Η πνευματικότητα και η αλληλεγγύη ήταν για τους πολλούς, τους πιο “παραγωγικούς” και τους πιο “μάχιμους”.
Kαι η γιορτή του “Ανίκητου” Ήλιου που επί 6 μήνες πεθαίνει και στη συνέχεια αναγεννιέται – και γι’ αυτό είναι “ανίκητος” – ήταν το μήνυμα Ελπίδας που είχε ανάγκη ο Ρωμαϊκός κόσμος. Που δεν μπορούσε να μείνει ενωμένος πια, χωρίς κοινή αίσθηση Ελπίδας…
Η γιορτή το Sol Invictus κρατήθηκε για εκατό χρόνια περίπου, ακόμα και στις πρώτες δεκαετίες επικράτησης του Χριστιανισμού. Ακόμα και στο μεγαλύτερο μέρος της Βασιλείας του Μεγάλου Κωνσταντίνου – ο οποίος, όπως και ο πατέρας του, όπως και όλοι οι πολεμιστές-Αυτοκράτορες της εποχής του, ήταν αρχικά Ηλιολάτρης (πριν γίνει Χριστιανός, στο τέλος της ζωής του).
Ήδη όμως, από το 350 μ.Χ., η 25η Δεκεμβρίου μετατράπηκε επισήμως σε Ημέρα των Χριστουγέννων (μέχρι τότε η Γέννηση του Ιησού γιορταζόταν διαφορετικές ημερομηνίες στην Ρωμαϊκή επικράτεια της εποχής…)
Η αναγέννηση του φωτός ταυτίστηκε πλέον με την Γέννηση της Πνευματικής Ελπίδας.
Το φώς της Χαράς! Το Ιλαρόν φώς!
* Τους επόμενους αιώνες ο Χριστιανισμός συνέχισε να εξαπλώνεται στη Βόρια Ευρώπη – επί Ρωμαϊκής κυριαρχίας αρχικά και ύστερα, για αρκετούς αιώνες μετά την κατάρρευση της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Το Χειμερινό ηλιοστάσιο ήταν ιδιαίτερα ελκυστικό σαν κεντρική γιορτή για τους βόρειους λαούς της Ευρώπης, όπου η διακύμανση ανάμεσα στο φώς και το σκοτάδι είναι πολύ μεγαλύτερη. Και η ανάγκη να γιορταστεί η επιστροφή στο φώς ως αναγέννηση της Ελπίδας, πολυ πιο έντονη.
Έτσι τα Χριστούγεννα εδραιώθηκαν πλήρως στην Ευρώπη, ως γιορτή του Φωτός, ως γιορτή πνευματικότητας, ως γιορτή Ελπίδας!
— Αντίθετα, στη Νότια Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή, όπου η ετήσια διακύμανση ηλιακού φωτός-σκότους είναι μικρότερη, κυριάρχησε ως γιορτή η Εαρινή ισημερία, δηλαδή η αρχή της άνοιξης, όταν η μέρα γίνεται πια μεγαλύτερη από τη νύχτα – η αρχή της άνοιξης (21 Μαρτίου).
Το Εβραϊκό Passover, το Χριστιανικό Πάσχα και το Μουσουλμανικό Ραμαζάνι, συνδέονται με την Ισημερία της Άνοιξης.
Εδώ ο συμβολισμός είναι όχι απλώς η νίκη του φωτός πάνω στο σκοτάδι, αλλά η επιβεβαίωση της Λύτρωσης, η νίκη του πνεύματος, η νίκη της ζωής επί του Θανάτου.
— Στο βορρά λοιπόν, κεντρική γιορτή, ο γέννηση της Ελπίδας.
— Στο νότο, κεντρική γιορτή, η επιβεβαίωση της Νίκης, της Λύτρωσης…
Για τον Ελληνισμό, επί αιώνες η “Ανάσταση” ήταν και η διαρκής υπόμνηση της “Απελευθέρωσης”, όπως και για τους Εβραίους, το Passover ήταν η διαρκής υπόμνηση της “Επιστροφής στην Ιερουσαλήμ”.
Τα ελληνικά άλλωστε, είναι η μόνη Ευρωπαϊκή γλώσσα όπου η λέξη “Επ-ανάσταση” συνδέεται σήμερα με την εκ νεκρών Ανάσταση (του γένους).
Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές γλώσσες, που τη συνδέουν με την “Περιστροφή” – Revolution, το εμβληματικό έργο του Κοπέρνικου (για τον ηλιοκεντρισμό – δηλαδή την περιστροφή της γης περί τον Ήλιο) που σηματοδότησε την αρχή του πνευματικού διαφωτισμού (στη Δύση).
* Γενικά, τα Χριστούγεννα συμβολίζουν για τον Δυτικό κόσμο τη Γέννηση της Ελπίδας, και η Ανάσταση την “επιβεβαίωση” της Λύτρωσης.
Στο συμβολικό επίπεδο – που είναι καθοριστικό για κάθε Πολιτισμό:
— Με τα Χριστούγεννα αυτό που περιμέναμε, πράγματι Έρχεται…
— Και με την Ανάσταση, αυτό που προσδοκούσαμε, πράγματι Συνέβη!
Ανεξάρτητα από την έμφαση που δίνουν διαφορετικοί λαοί και διαφορετικοί πολιτισμοί στην πρώτη ή στη δεύτερη μεγάλη Γιορτή, και οι δύο είναι γεμάτες με βαρύτατους συμβολισμούς, που συμπυκνώνουν παράδοση και αξίες, Ιστορία και Πολιτισμό, χιλιετιών!
Όποιος προσπαθεί να τις αμβλύνει ή να τις “σχετικοποιήσει” ή να τις “υποβαθμίσει” ή και να τις εξαλείψει ακόμα – ως “σκοταδιστικά κατάλοιπα του παρελθόντος”, λέει – λογοκρίνει τα συναισθήματα και γκρεμίζει τον Πολιτισμό των λαών που γαλουχήθηκαν με αυτές τις αξίες.
— Δεν απελευθερώνει τη σκέψη τους! Ξεριζώνει τις ψυχές τους…
— Δεν τους “διαφωτίζει”! Τους τυφλώνει…
–Δεν τους “απελευθερώνει”! Τους “σκοτώνει”.
Γιατί όποιος δεν γιορτάζει την Ελπίδα, χάνει τη μισή του ζωή. Χάνει το Νόημα ζωής!
Κι όποιος δεν προσδοκά (κάποιου είδους) “Λύτρωση” χάνει τη Χαρά της Ζωής.
Δίχως Νόημα Ζωής και δίχως Χαρά Ζωής, δεν υπάρχει ούτε Ελευθερία!
Προσωπική ή συλλογική, πολιτική ή πνευματική…
Χωρίς Νόημα Ζωής (Ελπίδα) και χωρίς Χαρά Ζωής (προσδοκία Λύτρωσης) είμαστε απλώς… “πεθαμένοι” και δεν το ξέρουμε!
Αντισταθείτε στους πάσης φύσεως “φωταδιστές”,
που πασχίζουν, χρόνια τώρα, να αντικαταστήσουν τις ευχές “Καλά Χριστούγεννα” με… Season’s Greetings ή “Χρόνια Πολλά”.
Ευχηθείτε άφοβα στους γύρω σας “Καλά Χριστούγεννα” (όπως ευχόμαστε στους Εβραίους Happy Hanukah ή στους Μουσουλμάνους Happy Ramadan).
Mην αφήσετε να λογοκρίνουν την Ψυχή σας ή να ξεριζώνουν την Παράδοσή σας.
Όταν γκρεμίζουν τον Πολιτισμό σας, ΔΕΝ σαν οδηγούν στην “Ελευθερία” σας σέρνουν σε νέο Μεσαίωνα.
Χωρίς Ελπίδα, χωρίς Νόημα Ζωής και χωρίς Προσδοκία Λύτρωσης, ΔΕΝ υπάρχει Ελευθερία. Μόνο ζόφος Υποδούλωσης…
Καλά Χριστούγεννα.
Σε όλους.
ΥΓ. Ο Καζαντζάκης ζήτησε να γραφτεί στον τάφο του το ρητό:
— Δεν ελπίζω σε τίποτα, δεν προσδοκώ τίποτα, είμαι Ελεύθερος…
Πράγματι!
Λίγο πριν πεθάνει! Και πάνω στον Τάφο του…
Γιατί όσο ζούσε ο Καζαντζάκης, υμνούσε τη χαρά της ζωής – που δεν έχει καμία σχέση με την απελπισία που δημιουργεί ο φόβος του Θανάτου!
Υμνούσε, λοιπόν, τη Χαρά της Ζωής – που τόσο συναρπαστικά απαθανάτισε στο “Ζορμπά”
και την Ελπίδα της Λύτρωσης – που τόσο συγκλονιστικά αποτύπωσε στο “Φτωχούλη του Θεού”.
και την Ελευθερία ως ανίκητη Ελπίδα – που τόσο ανεπανάληπτα περιέγραψε στον “Καπετάν Μιχάλη”, αλλά και στην “Αναφορά στο Γκρέκο”…
Κάποιοι από όλο το έργο του Καζαντζάκη κράτησαν μόνο… το επίγραμμα πάνω στον Τάφο του!
Καλά Χριστούγεννα σε όλους.
Και καλή (πνευματική) Ανάσταση στον ταλαίπωρο λαό μας.
