Στο πλαίσιο διεύρυνσης του δικτύου Μεσογειακών Μονοπατιών Μηναγίων, με στόχο την ανάδειξη της βιοποικιλότητας και της ιστορίας της περιοχής, πριν λίγες ημέρες καθαρίστηκε το νέο Μονοπάτι Εθνικής Αντίστασης (μήκους 1 Km) που συνδέει το Μονοπάτι παλιών νερόμυλων με το Μονοπάτι Μηναγιώτικο Natura 2000, δημιουργώντας μια νέα κυκλική διαδρομή μήκους 2 Km. Στην αρχή του νέου μονοπατιού οι πεζοπόροι θα έχουν πλέον την ευκαιρία να θαυμάσουν τον εντυπωσιακό ιστορικό καταρράκτη Παλιόμυλου, ύψους περίπου 10 μέτρων, που απέχει από την πλατεία του οικισμού Κάτω Αμπελοκήπων 500 μέτρα.
Ο εντυπωσιακός καταρράκτης έλκει την καταγωγή του ονόματος του από τον ερειπωμένο μεσαιωνικό υδρόμυλο (Παλιόμυλος) που βρίσκεται δίπλα του. Σε σχέση με την ιστορία του εν λόγω υδρόμυλου, αξίζει να αναφερθεί ότι, ο μύλος αποτυπώνεται σε βενετικούς χάρτες του 1690 καθώς και ο οικισμός Κάτω Μηνάγια (Villa Minaia catu). Οι χάρτες είχαν σχεδιαστεί από ειδικούς μηχανικούς της Γαληνοτάτης με σκοπό την καταγραφή, υπό μορφή καταστίχων-κτηματογραφήσεων, των πελοποννησιακών περιοχών που από το 1685 είχαν περιέλθει στην κυριαρχία της, ενώ εντάσσονταν στο μεγάλο πρόγραμμα της Βενετίας να καταγράψει τη γη και να αποτυπώσει αναλυτικά τις πλουτοπαραγωγικές περιοχές με σκοπό την απεικόνιση των γαιοκτησιών, τη φορολόγησή τους, την αποφορά εσόδων κτλ.
Ακολούθως, κατά τις απαρχές της σύστασης του νεοελληνικού κράτους, ο εν λόγω μύλος αποτέλεσε εθνικό υδρόμυλο. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το 1842 ο εν λόγω εθνικός υδρόμυλος δημοπρατείται στο πλαίσιο μονοετούς ενοικίασής του, καθώς η κυβέρνηση δεν ενέκρινε την εκποίησή του, που ζητήθηκε από τις τοπικές αρχές, ενώ στο έγγραφο αναφέρεται ότι προηγούμενος ιδιοκτήτης του μύλου ήταν Οθωμανός με το όνομα Τσελεπαγάς. Στη συνέχεια, σύμφωνα με έγγραφο του 1843, που συντάσσεται στην Μεθώνη από τον Δήμαρχο Κανά και αποστέλλεται στον Οικονομικό Επίτροπο Μεσσηνίας, αναφέρεται ότι εδημοσιεύθει η διακήρυξη σχετικά με την ενοικίαση του μύλου Μηναγίων, ενώ μεταγενέστερο έγγραφο, με ημερομηνία 16 Ιουνίου 1843, αναφέρει ότι ο υδρόμυλος ενοικιασθεί στον Γεώργιο Τυρέα έναντι του ποσού των 297 δραχμών.
Στη συνέχεια, κατά την περίοδο της κατοχής και στο πλαίσιο της ύπαρξης του Αρχηγείου Εθνικής Αντίστασης Νότιας Μεσσηνίας (1941-1944) που έδρευε στο Διατηρητέο Δημοτικό Σχολείο Κάτω Αμπελοκήπων, στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΑΜ της περιοχής με κάποιες τεχνικές γνώσεις, δημιούργησαν δίπλα στον καταρράκτη, στην κρέμαση του «Παλιόμυλου», μια υδροηλεκτρική εγκατάσταση για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με στόχο τη φόρτιση μπαταρίας αυτοκινήτου. Η φορτισμένη μπαταρία στη συνέχεια μεταφερόταν από την οργάνωση σε κοντινό υδρόμυλο (μύλος Κυριαζόπουλου) για τη λειτουργία μυστικού ραδιοφώνου. Παράλληλα, με τη χρήση γραφομηχανής, συντασσόταν δελτίο τύπου, με τίτλο «Ο Αγωνιστής», με τα νέα που μεταδίδονταν από το BBC, το Κάιρο και τη Μόσχα, ενώ κάθε εβδομάδα τα δελτία τύπου κυκλοφορούσαν με απόλυτη μυστικότητα σε όλους τους οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, μέσω του Αρχηγείου και των στελεχών της οργάνωσης.
Επίσης, αξίζει να αναφερθεί ότι, δίπλα στον καταρράκτη βρίσκεται ένας αιωνόβιος εντυπωσιακός πλάτανος που έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης και το επόμενο έτος, στο πλαίσιο των 200 ετών από την μάχη Κάτω Μηναγίων, θα σημανθεί με την επετειακή ετικέτα του Δικτύου, καθώς συσχετίζεται με τις προφυλακές των Ελλήνων που βρίσκονταν στην περιοχή κατά το έτος 1825 και αντιμετώπισαν τους Τουρκο αιγυπτίους στην εν λόγω μάχη και όλα δείχνουν ότι προμηθεύονταν αλεύρι από τον εν λόγω μύλο για τη διατροφή τους.
Έτσι, σήμερα, μετά τον καθαρισμό της πυκνής βλάστησης και τη δημιουργία φυσικών σκαλοπατιών καθώς και τοποθέτηση σχοινιών προστασίας, οι περιπατητές θα έχουν την ευκαιρία να δουν τον εντυπωσιακό καταρράκτη και τον ερειπωμένο ιστορικό υδρόμυλο που ήρθαν στο φως μετά από 80 έτη. Επίσης, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, οι επισκέπτες θα μπορούν να απολαύσουν ένα δροσερό ντους από την παγωμένη βροχή του καταρράκτη και να κάνουν πικ-νικ στη σκιά των εντυπωσιακών αιωνόβιων δέντρων, ακούγοντας τα αηδόνια της κοιλάδας.
