H αρχαία τεχνική που βελτιώνει ραγδαία την μνήμη

Στο αστυνομικό μυθιστόρημα του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ A Study in Scarlet (1887) μαθαίνουμε ότι ο Σέρλοκ Χολμς χρησιμοποιούσε το πιο αποτελεσματικό σύστημα μνήμης που ήταν γνωστό: το παλάτι μνήμης. Αν και τα φανταστικά παλάτια μνήμης εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται από τους πρωταθλητές της μνήμης και τους λίγους που ασκούν τις τέχνες της μνήμης, είναι περισσότερο γνωστά από την ελληνορωμαϊκή εποχή, όταν μεγάλοι ρήτορες, συμπεριλαμβανομένου του Κικέρωνα, τα χρησιμοποιούσαν για να εξασφαλίσουν ότι η ρητορική τους ήταν πετυχημένη, λεπτομερής και άψογη. Το φυσικό παλάτι της μνήμης, συνήθως ένα τοπίο δρόμου ή το εσωτερικό ενός κτιρίου, θα γινόταν τόσο οικείο στον ρήτορα που ήταν πάντα διαθέσιμο σε αυτόν στη φαντασία του. “Τοποθετώντας” μια πληροφορία σε κάθε τοποθεσία, μπορούσαν να περπατήσουν νοερά στο παλάτι της μνήμης τους, τοποθεσία ανά τοποθεσία, σχεδιάζοντας κάθε τμήμα της ομιλίας με την απαιτούμενη σειρά χωρίς να λείπει κανένα στοιχείο.

Η κοινώς αποδεκτή γνώμη είναι ότι αυτή η μέθοδος των τόπων, όπως είναι επίσης γνωστή η τεχνική, χρονολογείται πριν από τον Σιμωνίδη τον Κείο (556-468 π.Χ.), ο οποίος συχνά θεωρείται ο δημιουργός της. Ωστόσο, υπάρχουν άφθονες έμμεσες αποδείξεις ότι αυτόχθονες πολιτισμοί σε όλο τον κόσμο την χρησιμοποιούσαν πολύ πριν. Υπάρχει ένα συνεχές ιστορικό που χρονολογείται πριν από τουλάχιστον 40.000 χρόνια για τους πολιτισμούς των Αβορίγινων της Αυστραλίας. Τα τραγούδια τους, μαζί με τα μονοπάτια προσκυνήματος των ιθαγενών Αμερικανών, τους τελετουργικούς δρόμους των Νησιών του Ειρηνικού και το σύστημα ceque των Ίνκας στο Κούσκο, παρουσιάζουν όλα ακριβώς το ίδιο μοτίβο με τα παλάτια μνήμης που περιγράφει ο Κικέρων. Σε κάθε ιερή τοποθεσία κατά μήκος αυτών των μονοπατιών, οι πρεσβύτεροι τραγουδούσαν, χόρευαν ή έλεγαν μια ιστορία, καθιστώντας τις πληροφορίες που σχετίζονται με την τοποθεσία πιο αξέχαστες.

Οι δεξιότητες μνήμης των γηγενών γερόντων ξεπερνούν οτιδήποτε αναφέρεται για τους αρχαίους Έλληνες. Έρευνα για τους ιθαγενείς Αμερικανούς Ναβάχο, για παράδειγμα, δείχνει ότι απομνημόνευαν μια ταξινόμηση περισσότερων από 700 εντόμων μαζί με την αναγνώριση, τα ενδιαιτήματα και τη συμπεριφορά. Και αυτό αφορά μόνο έντομα. Ένας πλήρως μυημένος γηγενής πρεσβύτερος θα μπορούσε να αφηγηθεί ιστορίες ισοδύναμες με έναν οδηγό πεδίου για όλα τα πουλιά, τα θηλαστικά, τα ερπετά, τα ψάρια και εκατοντάδες έντομα στο περιβάλλον τους.

Μια άλλη μελέτη δείχνει ότι οι Hanunoo των Φιλιππίνων μπόρεσαν να αναγνωρίσουν 1.625 φυτά, πολλά από τα οποία ήταν άγνωστα στη δυτική επιστήμη εκείνη την εποχή. Προσθέστε σε αυτά τις γνώσεις αστρονομίας, χρονομέτρησης, πλοήγησης, νομικών και ηθικών κατευθυντήριων γραμμών, καιρού και εποχών, περίπλοκων γενεαλογιών και συστημάτων πεποιθήσεων, και θα έχετε μια τεράστια εγκυκλοπαίδεια αποθηκευμένη σε ένα συνδεδεμένο απομνημονευμένο δίκτυο: ένα δίκτυο που συνδέεται με ένα πραγματικό ή φανταστικό παλάτι μνήμης.

Οι πολιτισμοί χωρίς γραφή αναφέρονται ως “μη εγγράμματοι”, αλλά η ταυτότητά τους δεν πρέπει να συνδέεται με αυτό που δεν κάνουν, αλλά με αυτό που κάνουν από ανάγκη όταν δεν υπάρχει γραφή για να καταγράψουν τις γνώσεις τους. Οι πολιτισμοί χωρίς γραφή χρησιμοποιούν το πιο συναρπαστικό φάσμα τεχνολογιών μνήμης που συχνά συνδέεται με τον ακαδημαϊκό όρο “πρωταρχική προφορικότητα“, συμπεριλαμβανομένου του τραγουδιού, του χορού, της ομοιοκαταληξίας, του ρυθμού, της ιστορίας και της μυθολογίας. Ωστόσο, οι φυσικές τεχνικές μνήμης περιλαμβάνονται λιγότερο συχνά σε αυτήν τη λίστα. Το πιο καθολικό από αυτά είναι το ίδιο το τοπίο.

Τα παλάτια μνήμης των Αβορίγινων της Αυστραλίας απλώνονται σε όλη τη γη, δομημένα από τραγουδισμένα μονοπάτια που αναφέρονται ως μονοπάτια των τραγουδιών. Τα μονοπάτια των τραγουδιών των Yanyuwa από την Καρπεντάρια στο βόρειο τμήμα της Αυστραλίας έχουν καταγραφεί σε πάνω από 800 χιλιόμετρα. Ένα μονοπάτι τραγουδιού είναι μια ακολουθία τοποθεσιών, που μπορεί, για παράδειγμα, να περιλαμβάνει τους βράχους που παρέχουν τα καλύτερα υλικά για εργαλεία, ένα σημαντικό δέντρο ή έναν νερόλακκο. Είναι πολύ περισσότερα από ένα βοήθημα πλοήγησης. Σε κάθε τοποθεσία, εκτελείται ένα τραγούδι ή ιστορία, χορός ή τελετή που θα συνδέεται πάντα με τη συγκεκριμένη τοποθεσία, φυσικά και στη μνήμη. Ένα μονοπάτι τραγουδιού, λοιπόν, παρέχει έναν πίνακα περιεχομένων σε ολόκληρο το σύστημα γνώσης, που μπορεί να μεταφερθεί τόσο στη μνήμη όσο και σωματικά.

Συνδυασμένοι με το αναζωογονημένο τοπίο, ορισμένοι αυτόχθονες πολιτισμοί χρησιμοποιούν επίσης το ουράνιο τοπίο ως τεχνική μνήμης. Οι ιστορίες των χαρακτήρων που σχετίζονται με τα αστέρια, τους πλανήτες και τα διαστημικά κενά θυμίζουν ανεκτίμητες πρακτικές γνώσεις όπως είναι οι εποχιακές μεταβολές, πλοήγηση, χρονομέτρηση και μεγάλο μέρος του ηθικού πλαισίου για τον πολιτισμό τους. Οι ιστορίες που σχετίζονται με την τοποθεσία στον ουρανό ή σε όλο το τοπίο παρέχουν μια γειωμένη δομή που προσθέτει ολοένα μεγαλύτερη πολυπλοκότητα με τα επίπεδα μύησης. Τυπικά, μόνο ένας πλήρως μυημένος πρεσβύτερος θα γνώριζε και θα κατανοούσε ολόκληρο το σύστημα γνώσης της κοινότητας. Διατηρώντας τις κρίσιμες πληροφορίες ιερές και περιορισμένες, θα μπορούσε να αποφευχθεί το λεγόμενο “χαλασμένο τηλέφωνο”, προστατεύοντάς τις από αλλοίωση.

Η τέχνη του βράχου και οι διακοσμημένες θέσεις είναι επίσης γνωστά βοηθήματα για τη μνήμη των ιθαγενών, αλλά πολύ λιγότερο γνωστή είναι η γκάμα των φορητών τεχνικών μνήμης. Εγχάρακτες πέτρες και σανίδες, συλλογές αντικειμένων σε τσάντες, πίνακες ζωγραφικής από φλοιό, πάπυροι από φλοιό σημύδας, διακοσμήσεις σε δέρματα και τα νήματα με κόμπους khipu των Ίνκας έχουν όλα χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσουν στην ανάκληση απομνημονευμένων πληροφοριών. Το πιάτο μεταφοράς φαγητού που χρησιμοποιούσαν οι πολιτισμοί των Αβορίγινων της Αυστραλίας, το coolamon, μπορούσε να κοπεί στο πίσω μέρος, παρέχοντας μια εξελιγμένη μνημονική συσκευή χωρίς να προσθέτει τίποτα περισσότερο στο φορτίο που έπρεπε να μεταφέρουν όταν μετακινούνταν στην περιοχή τους. Ομοίως, το tjuringa, ένα πέτρινο ή ξύλινο αντικείμενο μήκους έως και ενός μέτρου διακοσμημένο με αφηρημένα μοτίβα, είναι ένα αντικείμενο χρήσης αυστηρά από Αβορίγινες άνδρες. Καθώς ο ιδιοκτήτης του coolamon ή ο πρεσβύτερος με το tjuringa του άγγιζε κάθε σημάδι, αυτός ή αυτή ανακαλούσε την κατάλληλη ιστορία ή τραγουδούσε το σχετικό τραγούδι.

Αυτό είναι πολύ παρόμοιο με τον τρόπο που η φυλή Luba της Δυτικής Αφρικής χρησιμοποιούσε έναν καλά τεκμηριωμένο πίνακα μνήμης γνωστό ως lukasa. Προγενέστεροι ερευνητές υποστήριξαν ότι οι “άνθρωποι της μνήμης” της κοινωνίας των Mbudye θα περνούσαν χρόνια μαθαίνοντας ένα τεράστιο σύνολο ιστοριών, χορών και τραγουδιών που σχετίζονται με τις χάντρες και τα κοχύλια που συνδέονται με ένα κομμάτι σκαλισμένο ξύλο. Η αρχική μου στάση όταν το διάβασα ήταν ολοκληρωτικός σκεπτικισμός. Σίγουρα ο ισχυρισμός αυτός ήταν υπερβολικός για μια τόσο απλή συσκευή. Έτσι έφτιαξα μία. Άρπαξα ένα κομμάτι ξύλο και κόλλησα πάνω του μερικές χάντρες και κοχύλια και άρχισα να κωδικοποιώ τα 412 πουλιά της πολιτείας μου: τα επιστημονικά οικογενειακά τους ονόματα, την ταυτότητά τους, τα ενδιαιτήματα και τη συμπεριφορά τους. Λειτούργησε καλά. Δεν αμφιβάλλω πλέον για την έρευνα. Αν και απλό, αυτό είναι ένα απίστευτα ισχυρό εργαλείο μνήμης. Εμπνευσμένη από την επιτυχία μου με το lukasa, έχω δημιουργήσει επίσης τραγούδια για περισσότερο από ένα χιλιόμετρο γύρω από το σπίτι μου. Έχω μια τοποθεσία στον περίπατό μου για καθεμία από τις 244 χώρες και εξαρτώμενες περιοχές στον κόσμο. Περπατάω μέσα από αυτά από την πιο πολυπληθής Κίνα μέχρι το μικρό νησί Πίτκερν. Περπατώ επίσης στον χρόνο από 4,5 εκατομμύρια χρόνια πριν μέχρι σήμερα, γνέφω στους δεινοσαύρους, συναντώ τους ανθρωποειδείς προγόνους μας και χαιρετώ πολλούς χαρακτήρες από την ιστορία. Η μνήμη μου έχει διευρυνθεί πάρα πολύ χρησιμοποιώντας αυτήν την αρχαία μνημονική τεχνική.

Είναι η δομή του ανθρώπινου εγκεφάλου που υπαγορεύει τις μεθόδους μνήμης που λειτουργούν τόσο αποτελεσματικά σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Είναι η εξάρτησή μας από το γράψιμο που έχει διαβρώσει αυτή τη δεξιότητα. Μπορούμε, αν το επιλέξουμε, να εφαρμόσουμε αυτές τις τεχνικές παράλληλα με τις τρέχουσες εκπαιδευτικές μας μεθόδους. Έχω διδάξει μαθητές να τραγουδούν την επιστήμη τους και να δημιουργούν μονοπάτια μνήμης ακριβώς γύρω από τον χώρο του σχολείου, με εξαιρετικά αποτελέσματα. Μπορούμε και πρέπει να μάθουμε από τα πνευματικά επιτεύγματα των αυτόχθονων πολιτισμών προσαρμόζοντας τις τεχνικές τους στη σύγχρονη ζωή. Αλλά όταν το κάνουμε αυτό, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την πηγή. Αυτές οι τεχνικές μνήμης είναι πολύ παλαιότερες από τον δυτικό μας πολιτισμό και είναι πολύ πιο αποτελεσματικές από τις χονδροειδείς τεχνικές που τις αντικατέστησαν.