Από το ημερολόγιο του κόμη Ιακώβου του Κολλένιο, μαζί με τον οποίον είχε αφιχθεί στην Ελλάδα ο Σανταρόζα στα τέλη του 1824:
7 Μαΐου (σ.σ. 1825). Κατά την νύχτα, ενώ ένας εκ των αρχηγών, Σίμος ονόματι, έπρεπε να διαπεραιωθή εις την νήσον Σφακτηρίαν επί κεφαλής εκατόν ανδρών, ο Σανταρόζα μοι είπεν ότι επιθυμεί να μεταβή και αυτός διά να εξετάση εκ του πλησίον την κατάστασιν.
Την ογδόην πρωινήν της ογδόης Μαΐου ο Σανταρόζα αποβιβασθείς εις την νήσον αποστέλλει εν σημείωμα εις τον Κολλένιο διά να τον ειδοποιήση ότι ήτο πολύ πιθανόν ο εχθρός να επιχειρήση επίθεσιν κατά της νησίδος όπως την καταλάβη. Πράγματι δε περί την ενδεκάτην πρωινήν οι Αιγύπτιοι, οι οποίοι διετέλουν εις την υπηρεσίαν των Τούρκων, επιτίθενται εναντίον της Σφακτηρίας. Ο Γκράσσετ, γραμματεύς του Μαυροκορδάτου, όστις ευρίσκετο εις την νησίδα, εκάλεσε τον Σανταρόζα να αποσυρθή εντός του φρουρίου του Ναυαρίνου, αλλ’ εκείνος υπερηφάνως απαντά: «Όχι! Εγώ μένω εδώ! Θέλω να δω τους Τούρκους από κοντά!»
Η σύγκρουσις Ελλήνων και Τούρκων γενικεύεται και οι Έλληνες, ολιγάριθμοι ως ήσαν, ηναγκάσθησαν να υποκύψωσι προ των πολλαπλασίων εχθρικών δυνάμεων. Κατά την στιγμήν αυτήν ο Μαυροκορδάτος επανειλημμένως προσεκάλεσε τον Σανταρόζα να καταφύγη επί της ημιολίας (σ.σ. επίσημη ονομασία της γολέτας, ιστιοφόρου πλοίου) «Άρης», αλλ’ ο Σανταρόζα πάντοτε απήντα αρνητικώς. Οι εχθροί πλησιάζουν, φωνάζουν εις αυτόν να παραδοθή, αλλ’ ο Σανταρόζα απαντά με πυροβολισμούς μέχρι της στιγμής κατά την οποίαν μία σφαίρα, βληθείσα εξ εγγυτάτης αποστάσεως, ευρίσκει τον ήρωα εις την κεφαλήν διά να τον θανατώση. Ούτω έπεσεν εις το πεδίον της τιμής ο κόμης Σανταρόζα, διότι προετίμησε τον ένδοξον θάνατον ή την διά της φυγής ή της παραδόσεως σωτηρίαν.
Οι ολίγιστοι Έλληνες οίτινες εναπέμειναν εν τη αμύνη της Σφακτηρίας εφονεύθησαν ή ηχμαλωτίσθησαν. Η Σφακτηρία κατελήφθη υπό των Τουρκοαιγυπτίων και το Ναυαρίνον, απομονωθέν τελείως και περικυκλωθέν υπό του εχθρού, εξηναγκάσθη να παραδοθή μετά τινας ημέρας, διότι οι Έλληνες αρχηγοί προετίμησαν να έλθωσιν εις συνθηκολόγησιν, ενώ ο μηχανικός Κολλένιο, όστις είχε πληγωθή εις το ένα χέρι, είχε προτείνει την ανατίναξιν του φρουρίου εις τον αέρα μεθ’ όλων των υπερασπιστών του.
[…]
Πολλοί θρύλοι εδημιουργήθησαν διά το ηρωικόν τέλος του μεγάλου αγωνιστού, αλλά μαρτυρίαι βέβαιαι και επίσημα έγγραφα συμφωνούν ότι ο Σανταρόζα έλαβε θάνατον αντάξιον της ζωής του. Ο κ. Ιωάννης Σταθόπουλος εκ Πύλου, θαυμαστής του Σανταρόζα και όστις εδημοσίευσε δι’ αυτόν πολλά άρθρα εις τας αθηναϊκάς εφημερίδας, μας είπεν ότι εις συνταγματάρχης Οικονομίδης ονομαζόμενος, καταγόμενος και ούτος εκ Πύλου και όστις επολέμησεν εις την Σφακτηρίαν και απέθανε προ τινων ετών εις ηλικίαν 90 ετών, τω διηγήθη ότι είδε τον Σανταρόζα να μάχεται και να πίπτη εις την θάλασσαν ύπτιος βαρύτατα κτυπημένος από σφαίραν, πλησίον εις το σπήλαιον παρά το οποίον σήμερον υπάρχει το μνημείον του. Μετά τινας ημέρας ανευρέθη το πτώμα του εκβρασθέν υπό της θαλάσσης και ετάφη εις το μέρος εκείνο. Όταν ηνοίγοντο τα θεμέλια του μνημείου ευρέθησαν οστά τινα ανθρώπινα, τα οποία αποδοθέντα εις τον μεγάλον φιλέλληνα ετάφησαν εις τας βάσεις του μνημείου αυτού.
*Αποσπάσματα από το συγγραφικό πόνημα του Ερρίκου Τσερεζόλε «Σαντόρρε Ντερόσσι του Σανταρόζα», το οποίο είχε εκδοθεί το 1925 επ’ ευκαιρία της πρώτης εκατονταετηρίδας του ηρωικού θανάτου του κόμη Σανταρόζα, ο οποίος έγραψε με αυτόν τον τρόπο μια από τις ωραιότερες σελίδες αδελφοσύνης μεταξύ του ελληνικού και του ιταλικού έθνους.
Ο ιταλός κόμης Σανταρόζα γεννήθηκε στο Σαβιλιάνο του Πεδεμοντίου (βορειοδυτική Ιταλία) στις 18 Νοεμβρίου 1783 και απεβίωσε στη νήσο Σφακτηρία στις 8 Μαΐου 1825, πολεμώντας υπέρ της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας των Ελλήνων.
πηγη: in.gr
