Γράφει ο Βύρων Κοτζαμάνης *
Πρόσφατα το Υπ. Παιδείας ανακοίνωσε των αριθμό των εγγεγραμμένων στην πρώτη τάξη των δημοσίων δημοτικών σχολείων για το σχολικό έτος 2025-2026 (71,2 χιλ. παιδιά). Πλειάδα ΜΜΕ, εντύπων και ηλεκτρονικών, ανέδειξαν το θέμα συνδέοντας την μείωση αυτή με το «δημογραφικό», με την έκ νέου δηλαδή κατάρρευση των γεννήσεων μετά το 2009 (117,5 χιλ. γεννήσεις το έτος αυτό, 92 χιλ. 2014, 83,6 το 2019 και 69,5 το 2024). Ειδικότερα, συγκρίνοντας τα στοιχεία αυτά με τα «αντίστοιχα» το σχολ. έτους 2010-11 ανέφεραν ότι η μείωση ανέρχεται σε 45 χιλ. Κανένας από αρθρογραφούντες δεν σκέφτηκε να ανατρέξει στον αριθμό των γεννήσεων του 2019 (83,6χιλ.) από τις οποίες προέρχεται το σύνολο σχεδόν των παιδιών που θα παρακολουθήσουν τα μαθήματα της πρώτης τάξης του δημοτικού το 2025-26 και να αναρωτηθεί πως είναι δυνατόν να υπάρχει μια τόσο μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στις εγγραφές και τις γεννήσεις του 2019 (71,2 – 83,6 = -12,4 χιλ.) αλλά, και αν υπάρχει, που οφείλεται. Κανένας ακόμη δεν φρόντισε να εξετάσει αν τα στοιχεία των σχολ. ετών 2015-2016 είναι συγκρίσιμα με αυτά του 2025-26, καθώς, αν το έπραττε θα διαπίστωνε ότι τα στοιχεία του 2025-26 αφορούν τις εγγραφές μόνον στα δημόσια σχολεία ενώ αυτά του 2015-16 αναφέρονται στους μαθητές της πρώτης δημοτικού στο σύνολο των σχολικών μονάδων (δημοσίων και ιδιωτικών). Αν δε κάποιος από τους αρθρογραφούντες πρόσεχε την διαφορά αυτή θα διαπίστωνε ότι η μείωση των εγγραφών στην α’ τάξη των δημόσιων δημοτικών ανάμεσα στο 2010-11 και 2025-26 ανέρχεται σε 30 χιλ. Στην μείωση αυτή φυσικά θα πρέπει να προσθέσουμε και την σχετικά ήπια μείωση των εγγραφών στα ιδιωτικά σχολεία για τα οποία δεν έχουμε ακόμη δεδομένα (στην λήξη του σχ. έτους 2022-23 φοιτούσαν σε αυτά 7,32 χιλ. παιδιά) για να έχουμε μια εκτίμηση της συνολικής μείωσης ανάμεσα στο 2010-11 και το 2025-26 που είναι πολύ μικρότερη των 45 χιλ. καθώς δεν αναμένεται να υπερβεί τις 32 χιλ. (-29%). Με δεδομένο δε ότι η ποσοστιαία μείωση των εγγραφών στα δημόσια σχολεία αναμένεται να είναι υψηλότερη αυτής στα ιδιωτικά, αναμένεται να αυξηθεί και το ειδικό βάρος των μαθητών της α‘ δημοτικού στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια από το 7% το 2010-11 στο 8,5% την τρέχουσα σχολική χρονιά. Λαμβάνοντας δε υπ’ όψη ότι τα ιδιωτικά σχολεία βρίσκονται μόνον στα μεγάλα αστικά κέντρα, σε πολλά από αυτά τα κέντρα 1 σχεδόν στα 7 «πρωτάκια» θα παρακολουθήσουν φέτος μαθήματα στα σχολεία αυτά.
Η μείωση δε των μαθητών της πρώτης δημοτικού υπερβαίνει την μείωση των γεννήσεων ανάμεσα στο 2004 και το 2019 (από τις γεννήσεις του 2004 προέρχεται το σύνολο σχεδόν των εγγραφών στην α’ δημοτικού το σχ. έτος 2010-11, ενώ από τις γεννήσεις του 2019 οι εγγραφές του 2025-26). Οι γεννήσεις ανάμεσα στο 2004 και το 2019 μειωθήκαν κατά 22 χιλ. ενώ η μείωση των εγγράφων ανάμεσα στα δυο αυτά σχολ. έτη ανέρχεται σε 32 χιλ. περίπου. Η διαφορά οφείλεται στην μετανάστευση, ο ρόλος της οποίας δεν πρέπει να υποτιμάται: το πλήθος όσων εγράφησαν το τρέχον σχολικό έτος στη πρώτη δημοτικού έχει επηρεασθεί και από το αρνητικό μεταναστευτικό ισοζύγιο των τελευταίων ετών καθώς πολλά νέα ζευγάρια -κυρίως αλλοδαπών- εγκατέλειψαν την χώρα μας παίρνοντας μαζί τους και τα γεννηθέντα στην Ελλάδα παιδιά τους (υπενθυμίζουμε δε ότι το 2004 σχεδόν 1 στις 8 γεννήσεις προερχόταν από αλλοδαπές μητέρες)…
Η μείωση των γεννήσεων ανάμεσα στο 2004 και το 2019 έχει επηρεάσει φυσικά πολύ περισσότερο από την μετανάστευση την μείωση των εγγραφών ανάμεσα στα σχολικά έτη 2025-26 και 2010-11. Η μείωση αυτή των γεννήσεων είναι εντονότερη στην ηπειρωτική Ελλάδα και ηπιότερη στην νησιωτική. Διαφοροποιείτε τόσο ανάμεσα στους νομούς της χώρας μας όσο και στο εσωτερικό του κάθε νομού – ανάμεσα στα αστικά τους κέντρα και την περιφέρειά τους – και αυτό έχει αναπόφευκτα διαφοροποιημένες επιπτώσεις στον σχολικό χάρτη (βλ. αναστολές λειτουργίας δημόσιων δημοτικών σχολείων). Ετσι, αν η ποσοστιαία μείωση των γεννήσεων ανάμεσα στο 2004 (γεννήσεις από τις οποίες προέρχεται το σύνολο σχεδόν των εγγραφών στην πρώτη δημοτικού το 2010-11) και το 2019 (γεννήσεις από τις οποίες προέρχεται το σύνολο σχεδόν των εγγραφών στην πρώτη δημοτικού το 2025-2026) ανέρχεται στο 20% σε εθνικό επίπεδο, είναι μικρότερη του 10% στους νομούς Λευκάδας και Δωδεκανήσου ενώ υπερβαίνει το 30% στους Νομούς Δράμας, Ροδόπης, Κιλκίς, Σερρών, Κοζάνης, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Στο εσωτερικό δε όλων σχεδόν των Νομών της χώρας μας η ποσοστιαία μείωση των γεννήσεων ανάμεσα στο 2004 και το 2009 είναι συνήθως μικρότερη στα αστικά τους κέντρα απ’ ότι στον ύπαιθρο χώρο.
Τέλος, όπως η πτώση των γεννήσεων συνεχίζεται (2019->83,6χιλ. γεννήσεις, 2025->λιγότερες από 68 χιλ., -16 χιλ. περίπου), η μείωση των μαθητών της α’ δημοτικού δεν αναμένεται να ανακοπεί πριν το σχολ. έτος 2032-33. Μπορεί μόνον να περιορισθεί λόγω της μετανάστευσης, αν δηλ. έχουμε τα αμέσως επόμενα έτη στη χώρα μας πολύ περισσότερες εισόδους από εξόδους παιδιών προσχολικής ηλικίας.
* Δ/της Ερευνών-Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ), καθηγητής
