ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Λίγο μετά το ξημέρωμα της 8ης Σεπτεμβρίου 2025 ο εμβληματικός φυσικός γίγαντας της Ελληνικής Επανάστασης, μάρτυρας και σύμβολο της αντίστασης του αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία, που βρίσκεται στον ιστορικό οικισμό των Κάτω Αμπελοκήπων του Δήμου Πύλου-Νέστορος, έχασε ένα μεγάλο βραχίονά του. Παρά την προβληματική φυσική και αισθητική υπόσταση του μνημειακού δέντρου κατά τα τελευταία πέντε έτη, καμία αρμόδια υπηρεσία δεν εφάρμοσε κάποιο απαιτούμενο μέτρο προστασίας μέχρι σήμερα λαμβάνοντας υπόψη την επιστημονικά διαγνωσμένη επικίνδυνη για την ύπαρξή του εντομολογική προσβολή του δέντρου από το λεπιδόπτερο ξυλοφάγο έντομο Zeuzera από το καλοκαίρι του 2020.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η ιστορική βελανίδια τον χειμώνα του 2019 είχε πληγεί από ισχυρό κεραυνό, ο οποίος προκάλεσε κάθετη λωρίδα καμένου γυμνού φλοιού καθ΄ ύψος των δύο κύριων κεντρικών βραχιόνων του κεντρικού κορμού της. Εν συνεχεία, παρότι έγινε αυτοψία και αποστολή δειγμάτων του δέντρου από το Δασαρχείο Καλαμάτας προς το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και υπήρξε σχετικό πόρισμα που διαπίστωνε συγκεκριμένη εντομολογική προσβολή του δέντρου (καλοκαίρι 2020), δεν εφαρμόστηκε ουδέν μέτρο προστασίας για την διάσωσή του έως σήμερα. Έτσι, σταδιακά, λόγω της απουσίας προστατευτικού φλοιού σε σημαντική ζώνη του κεντρικού κορμού του, υπήρξαν εκτεταμένες εντομολογικές προσβολές και μεγάλο τμήμα των κλάδων του νεκρώθηκε.
Η υπεραιωνόβια βελανιδιά (είδος Quercus ilex), που η ηλικία της ξεπερνά τα 400 έτη, αποτελεί αδιάσπαστο συστατικό στοιχείο του τοπίου και ως τέτοια ενσωματώνει μέρος της ιστορίας και του πολιτισμού της Νότιας Μεσσηνίας. Το αιωνόβιο δέντρο ανήκει στο Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης καθώς αποτελεί τον τελευταίο ζωντανό μάρτυρα της πρώτης αντίστασης των Ελλήνων έναντι των Τουρκοαιγυπτίων στην Πελοπόννησο κατά το έτος 1825 κατά την Μάχη Κάτω Μηναγίων, καταρρίπτοντας έτσι τον μύθο του Ιμπραήμ ότι οι Έλληνες δεν θα είχαν το σθένος να αντισταθούν στον οργανωμένο στρατό του. Επιπλέον, η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μοριά (1829) στο πόρισμα των εργασιών της κάνει ιδιαίτερη μνεία στις Βελανιδιές της περιοχής αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι «τα όμορφα αυτά δέντρα προστατεύουν και σκιάζουν τους βοσκότοπους στους οποίους καταφθάνουν τα καλοκαιριά πολλοί βοσκοί με τα κοπάδια και τις οικογένειές τους» (οι λεγόμενοι «ανεβοκατεβάτες»). Επιπροσθέτως, η σημασία των βελανιδιών της περιοχής αναφέρεται και προγενέστερα καθώς κατά την Β΄Βενετοκρατία (1675-1715), σύμφωνα με έκθεση του συνδίκου καταστιχωτή Marin Michiel του 1691, στην περιοχή παράγονται μεταξύ άλλων μεγάλη ποσότητα βελανιδιών, ενώ σύμφωνα με τον γάλλο διπλωμάτη και περιηγητή Πουκεβίλ οι βελανιδιές αφθονούσαν στην Πελοπόννησο την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τόσο ώστε στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου από τα λιμάνια της Πελοποννήσου γινόταν κάθε χρόνο εξαγωγή 1.500.000 οκάδων βελανιδιού στη Μασσαλία.
Στο πλαίσιο της επετείου των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση, η εμβληματική βελανιδιά πρόσφερε κλαδιά της για την δημιουργία ενός «Στεφάνου Ελευθερίας» που κατατέθηκε σε μια ειδική τελετή στον τάφο των Βενιζέλων στα Χανιά από την Πρόεδρο της επιτροπής «Ελλάδα 2021» κ. Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, καθώς το εν λόγω Δίκτυο τελούσε υπό την αιγίδα της επιτροπής «Ελλάδα 2021. Επιπλέον, το μνημειακό εντυπωσιακό δέντρο με την έγκριση της επιτροπής «Ελλάδα 2021» αξιοποιήθηκε για την δημιουργία του σποτ (teaser) προβολής του εν λόγω Δικτύου κατά το έτος 2021. Σύντομα, θα κατατεθεί αίτημα στο Υπουργείο Πολιτισμού ώστε το εν λόγω Δίκτυο να εγγραφεί στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης κληρονομιάς της UNESCO, καθώς σύμφωνα με ομόφωνη απόφαση της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής του ΥΠΠΟ (Σεπτέμβριος 2024) το «Δίκτυο συνιστά μια καλή πρακτική διαφύλαξης και ανάδειξης του τρόπου με τον οποίο η συλλογική μνήμη αποτυπώνεται στον φυσικό χώρο και στο τοπίο των αγροτικών κοινοτήτων».
Στη βάση αυτών, το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας ενημέρωσε το Δασαρχείο Καλαμάτας και τον Δήμο Πύλου-Νέστορος για την κατάρρευση του βραχίονα του δέντρου ώστε να προβούν σε τάχιστες ενέργειες προστασίας της Βελανιδιάς της Επανάστασης, ενώ επικοινώνησε με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων (Αθήνα) και το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (Θεσσαλονίκη) ζητώντας περαιτέρω επιστημονική βοήθεια για την διάσωση του μνημειακού δέντρου. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα δέντρο που σεβάστηκε ο χρόνος και οι προγονοί μας, δέντρο που φανερώνει την ανθεκτικότητα της φύσης στο πέρασμα του χρόνου και έχουμε την υποχρέωση και την ευθύνη να το προστατεύσουμε και να τα διατηρήσουμε ως ζωντανό στοιχείο της φυσικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι παράγοντες του ΥΠΠΟ καθώς και εικαστικοί καλλιτέχνες επικοινώνησαν με το Ινστιτούτο Πολιτισμού Μεσσηνίας τονίζοντας ότι ο υπεραιωνόβιος κορμός του μνημειακού δέντρου που κατέρρευσε αποτελεί ιστορικό τεκμήριο της περιόδου της Ελληνικής Επανάστασης, της συλλογικής μνήμης και της άυλης κληρονομιάς του τόπου και πρέπει να συντηρηθεί και να διατηρηθεί, ώστε να αποτελέσει εικαστικό φυσικό μνημείο του ιστορικού οικισμού ω σύμβολο αντίστασης και ελευθερίας.
