Χρόνος σκληρού πληθωρισμού

«Ας φάνε παντεσπάνι». Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο πως το είπε η Μαρία Αντουανέατα. Και όμως δεν έχει καμία σημασία. H φράση έμεινε στην ιστορία ως η απαξίωση της ελίτ απέναντι στην εργατική τάξη. Η αφορμή δεν ήταν άλλη από τον πληθωρισμό στη Γαλλία. Το 1789 το κόστος του ψωμιού έφτανε το 88% του μισθού. Το κεφάλι της Αντουανέτας έπεσε στην Place De La Concorde τον Ιανουάριο του 1793. Το βασικό πρόβλημα, βέβαια χειροτέρεψε, και ο πληθωρισμός θέριεψε. Ενάμιση χρόνο αργότερα ακολούθησε το κεφάλι του Ροβεσπιέρου στο ίδιο ακριβώς μέρος.

Μετά από αρκετά χρόνια, ο πληθωρισμός έρχεται και πάλι στη χώρα μας. Στο 7,2% το Φλεβάρη του 2022 είναι ήδη ο υψηλότερος από το 1996. Το 10% δεν είναι ιδιαίτερα μακριά. Από την δεκαετία του 1980-1990 που ο μέσος πληθωρισμός ανερχόταν στο 18% δεν είχαμε βιώσει ιδιαίτερα υψηλό τιμάριθμο.

To φαινόμενο δεν είναι καινούριο. Είχε σχεδόν εκλείψει στις περισσότερες οικονομίες μετά το 2000, λόγω της παγκοσμιοποίησης και της ανόδου της Κίνας ως ο κατασκευαστής φτηνών αγαθών για τον κόσμο. Για χρόνια οι κεντρικές τράπεζες τύπωναν χρήμα, φοβούμενες πως θα γίνει πληθωριστικό. Τίποτα δεν συνέβη. Μετά από μια τεράστια οικονομική κρίση και σχεδόν $20τρισ φρεσκοτυπωμένου χρήματος, η βελόνα του τιμάριθμου δεν κινήθηκε. Οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι θεώρησαν πως ίσως είδαμε το τέλος του.

Μετά την πανδημία όμως, έκανε και πάλι την εμφάνιση του. Και πάνω που οι εφοδιαστικές αλυσίδες άρχισαν να επανέρχονται, ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία, που εκτόξευσε τις τιμές των βασικών αγαθών. Την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, οι τιμές του πετρελαίου ήταν 84% πάνω από το μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας. Το αλουμίνιο, ο χαλκός και το παλλάδιο πάνω από 50%. Το σιτάρι, το νικέλιο και ο χάλυβας πάνω από 100%. Το Ευρωπαϊκό φυσικό αέριο, πάνω από 230%! Στην αύξηση της ζήτησης και μείωση της προσφοράς, πρέπει να προστεθεί και η κερδοσκοπία των αγορών.

Ο πληθωρισμός ιστορικά έχει προκαλέσει σημαντικές αναταραχές. Οι επαναστάσεις του 1848 στην Ευρώπη που καθιέρωσαν ουσιαστικά τη δημοκρατία, ήρθαν μετά από σημαντικές ανατιμήσεις βασικών αγαθών στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία.

Στη Λατινική Αμερική, από το 1946 ως το 1983 έγιναν 15 στρατιωτικές Χούντες. Στις 13 είχε προηγηθεί σημαντική άνοδος τους πληθωρισμού.

Το 1999 στη Ρωσία ο πληθωρισμός ξεπέρασε το 100%. Λίγους μήνες αργότερα, ήρθε στην εξουσία ο Πούτιν.

Μπορεί στην Ελλάδα η Χούντα του Ιωαννίδη να έπεσε τον Ιούλιο του 1974 λόγω Κύπρου, όμως ένα μήνα νωρίτερα ο πληθωρισμός άγγιζε το μοντέρνο υψηλό του 30%. Καμία κυβέρνηση, ούτε καν μη εκλεγμένη, δεν μπορούσε να αντέξει μια αποτυχία με τόσο υψηλές τιμές.

Δεν είναι όμως όλοι οι πληθωρισμοί το ίδιο

Άνθρωποι που θυμούνται τη δεκαετία του 1980 στην Ελλάδα, μιλάνε για «λεφτά που κυκλοφορούσαν». Αυτή τη δεκαετία, ο πληθωρισμός ήταν και αποτέλεσμα της αύξησης της ζήτησης. Τα μέσα και τα διαθέσιμα εισοδήματα αυξήθηκαν, ιδιαιτέρως στα χαμηλά στρώματα, με τη σημαντική επέκταση του κοινωνικού κράτους. Αυτό είναι το κλειδί του πληθωρισμού. Όχι μόνο η αύξηση στην τιμή των αγαθών, αλλά και η αύξηση στο εισόδημα. Μπορεί και το Ευρώ να έφερε αύξηση των τιμών, όμως από το 2000 ως το 2006 ο μέσος μισθός διπλασιάστηκε.

Ο πληθωρισμός που έρχεται, όμως, δεν είναι ο ίδιος με τη δεκαετία του ’80, ούτε με αυτόν που ακολούθησε το Ευρώ. Θα είναι αρκετά σκληρότερος. Τα εισοδήματα δεν θα μετακινηθούν ιδιαίτερα, ενώ το κόστος βασικών αγαθών είναι ήδη αρκετά υψηλό σε σχέση με το διαθέσιμο εισόδημα. Σε αντίθεση με τον πληθωρισμό ένα χρόνο νωρίτερα, ο τωρινός αφορά βασικά εμπορεύματα, όπως το σιτάρι, που επηρεάζουν εκατοντάδες εφοδιαστικές αλυσίδες το καθένα. Ο προηγούμενος πληθωρισμός αφορούσε κυρίως αυτοκίνητα και νοίκια. Αυτός αφορά κυριολεκτικά τα πάντα, και κυρίως τα τρόφιμα.

Ο πληθωρισμός των βασικών αγαθών θα πλήξει ιδιαίτερα τα χαμηλότερα στρώματα, αυτά που ξοδεύουν μεγάλο μέρος του βασικού τους εισοδήματος. Ήδη η Ελλάδα είναι στο χαμηλότερο σημείο της Ευρωζώνης σε επίπεδο μισθών, άρα είναι και η κοινωνία πιο κοντά συνολικά στο να πιεστεί σημαντικά. Η χώρα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ευρωπαϊκή Ένωση νοικοκυριών που τα βασικά έξοδα σπιτιού (νοίκι, τρόφιμα, λογαριασμοί) ξεπερνούν το 40%. Σχεδόν 4/10 Ελληνικά νοικοκυριά ήδη τα βγάζουν δύσκολα πέρα.

Το μεγάλο ποσοστό μικρό-μεσαίων επιχειρήσεων επί του συνόλου (56% της παραγωγής) σημαίνει λιγότερος έλεγχος και πιο εύκολη κερδοσκοπία.

Υπάρχει περίπτωση οι αμοιβές να αυξηθούν αρκετά για να ισοσταθμήσουν;

Μάλλον απίθανο.

83% των Ελλήνων απασχολούνται σε μικρο-μεσαίες επιχειρήσεις, έναντι 65% του Ευρωπαϊκού Μέσου όρου. Με 13% ανεργία και υψηλά ποσοστά υποαπασχόλησης, καθώς και χαμηλά ποσοστά εξειδίκευσης, η δυνατότητα να πάει κάποιος στον εργοδότη του να ζητήσει 10% αύξηση το χρόνο είναι περιορισμένη. Άρα τα πραγματικά εισοδήματα θα μειωθούν, και μαζί και η κατανάλωση.

Με δεδομένο το υψηλότατο δημόσιο χρέος και την προτεραιότητα της κυβέρνησης να αυξηθεί το αξιόχρεο κατά μια ακόμα επενδυτική βαθμίδα (εξαιρετικά σημαντικό για τα επόμενα χρόνια), δεν πρέπει να περιμένει κανείς να αναπροσαρμοστούν για τον πληθωρισμό οι μισθοί και οι συντάξεις.

Εν τω μεταξύ, η ανάπτυξη που θα μπορούσε κάπως να αντισταθμίσει τον τιμάριθμο πιέζεται προς τα κάτω. Ο πληθωρισμός φοβίζει τους καταναλωτές. Οι κεντρικές τράπεζες αναγκάζονται να αυξήσουν το κόστος του χρήματος. Η ανάπτυξη στην Κίνα, που οδηγούσε τον κόσμο, είναι αναιμική.

Για την Ελλάδα, η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη. Οι τράπεζες είναι ακόμα υπο καθεστώς αυστηρής επιτήρησης. Δυνητικά, θα μπορούσαν να αυξήσουν το δανεισμό για να αντισταθμίσουν την πτώση στην ανάπτυξη, όπως στο παρελθόν. Πρακτικά, πλέον απασχολούνται πολύ περισσότερο με τα επιπλέον δάνεια που θα κοκκινήσουν, πάρα να δανείσουν.

Η κυβέρνηση ήδη παίρνει κάποια μέτρα, όπως έκτακτα επιδόματα και επιδόματα καυσίμων. Μια μείωση του ΦΠΑ σε συγκεκριμένα ήδη, καθώς και έλεγχοι για κερδοσκοπία είναι βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Όμως ο πληθωρισμός που έρχεται είναι τόσο συνολικός και απότομος, που θα δημιουργήσει δυσαρέσκεια και θα ζορίσει όλες τις κυβερνήσεις του κόσμου.

Υπάρχει ελπίδα;

Για φέτος ελάχιστη. Οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν ελάχιστο έλεγχο σε όλο αυτό.

Θα έπρεπε να τερματιστεί ο πόλεμος στη Ουκρανία άμεσα, και μαζί οι καθολικές κυρώσεις στη Ρωσική οικονομία (όχι απαραίτητα στα άτομα), για να περιοριστεί το πληθωριστικό κύμα στα πλαίσια του 2022.

Θα έπρεπε επίσης οι κεντρικές τράπεζες να ανακρούσουν πρύμναν και να κρατήσουν τα επιτόκια σε χαμηλά επίπεδα, αναγνωρίζοντας πως δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για αυτό τον πληθωρισμό, αλλά μπορούν να βοηθήσουν την ανάπτυξη. Θα έπρεπε τα εμπορικά μέτρα για την πανδημία να εξαλειφθούν.

Οι εμπορικές τράπεζες θα έπρεπε να απορρυθμιστούν, ως ένα σημείο, για να μπορέσουν να δανείσουν. Ακόμα και αν για τις Ελληνικές είναι αδύνατο, υψηλότερος δανεισμός σε άλλες χώρες θα μπορούσε να βοηθήσει την ανάπτυξη εκεί, και κατά συνέπεια, και σε εμάς.

Οι πιθανότητες να συμβούν αυτά είναι λίγες. Οι πιθανότητες να ζοριστεί η οικονομία και η κοινωνία σημαντικά, πολύ περισσότερες. Σαν καταναλωτής, παίρνω τα μέτρα μου και δεν ανοίγομαι. Σαν πολίτης, προσπαθώ να θυμίζω στον εαυτό μου πως δεν «φταίει» κάποιος συγκεκριμένα. Οι πόλεμοι και οι πανδημίες πάντα τέτοιες οικονομικές επιπτώσεις φέρνουν.

Σε μια δημοκρατία, εμείς ορίζουμε αν τα επόμενα βήματα θα είναι προς την κατεύθυνση της ανόρθωσης και του μέλλοντος, ή προς την κατεύθυνση του κεφαλιού της Μαρίας Αντουανέτας και των θυμωμένων διαδόχων της.