Μια εκ των τελευταίων ανακοινώσεων του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας θα μπορούσε να οδηγήσει στο ασφαλές συμπέρασμα πως ο μόνος τρόπος που έχουμε για να προφυλάξουμε την υγεία μας, είναι να μην ξαναβγούμε ποτέ από το σπίτι μας. Μάλλον όμως, ούτε αυτό θα είναι αρκετό.
Σαν να μην μας έφτανε η μυριάδα άλλων λόγων που μπορούν να μας σκοτώσουν (από την ώρα που ανοίγουμε τα μάτια μας το πρωί, έως το βράδυ που τα κλείνουμε έχουμε να διαχειριστούμε τα ψυχολογικά μας, τα άγχη, το τι τρώμε, τι πίνουμε και το πώς θα σωθούμε από τον Covid-19), μάθαμε και ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση στοιχίζει πια 7.000.000 ζωές, κάθε χρόνο.
Λίγα 24ωρα μετά το σοκ που είχε να μας προσφέρει ο ΠΟΥ εμφανίστηκε έρευνα στο ιατρικό περιοδικό Plos Medicine, σύμφωνα με την οποία η ρύπανση του περιβάλλοντος (σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους) είναι υπεύθυνη για 6.000.000 πρόωρους τοκετούς και 3.000.000 ελλιποβαρή μωρά κάθε χρόνο. Όπως αναφέρουν οι επιστήμονες που εκτέλεσαν την πολυεπίπεδη επιστημονική μελέτη “η ατμοσφαιρική ρύπανση μετριέται συνήθως σύμφωνα με την έκθεση σε σωματίδια μικρότερα από 2,5 μικρόμετρων: μόλις εισπνεύσουμε τα σωματίδια αυτού του μικροσκοπικού μεγέθους, τους επιτρέπουμε να απορροφηθούν βαθιά στην κυκλοφορία του αίματος και να προκαλέσουν δυνητικά εκτεταμένα προβλήματα υγείας. Περισσότερο από το 92% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε περιοχές όπου η ποιότητα του εξωτερικού αέρα είναι κάτω από τα συνιστώμενα όρια που ορίζει ο ΠΟΥ. Περίπου το 49% εκτίθεται σε εξίσου υψηλά επίπεδα ρύπανσης σε εσωτερικούς χώρους”.
Διευκρινίζεται πως τα υψηλότερα επίπεδα μόλυνσης παρατηρήθηκαν στο Μπαγκλαντές, την Κίνα, την Ινδία και το Πακιστάν (εκ των 50 πόλεων που είναι στην πιο δυσχερή θέση, οι 49 είναι σε αυτές τις χώρες). Τις μεγαλύτερες αυξήσεις παρουσίασαν οι Σάο Πάουλο, Λος Άντζελες και Μελβούρνη -πόλεις που κατακάηκαν. Κράτα το αυτό, καθώς όπως επισημάνθηκε στη σχετική έρευνα “τα τελευταία χρόνια πυρκαγιές, αγροτικές πυρκαγιές και καταιγίδες σκόνης έχουν επίσης προκαλέσει εκτεταμένη ατμοσφαιρική ρύπανση”.
Αυτές οι κατηγορίες (πυρκαγιές και βροχή που μας έρχεται από την Αφρική) μας βάζουν και εμάς, στη λίστα του αυξανόμενου κινδύνου λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που απειλεί περισσότερο α) όσους έχουν πνευμονικές παθήσεις, β) τα βρέφη και γ) όσους εργάζονται ή ασκούνται στο ύπαιθρο. Πριν ξεχυθείτε, ελέγξτε το ημερήσιο δελτίο τιμών ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Δεν ήξερες ότι έχουμε; Δεν σοκάρομαι. Αυτοί που το “τρέχουν” (Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας) υποστηρίζουν πως ενημερώνεται καθημερινά στις 2 το μεσημέρι. Τη μέρα που τσεκάραμε (Πέμπτη 30/9) αυτό δεν έγινε. Σε άλλες χώρες κυκλοφορεί και σε app, γιατί το θέμα έχει γίνει τόσο σοβαρό.
Για όσα ακολουθούν ζητήσαμε και πήραμε τη βοήθεια του Γεώργιου Κρομμύδα M.D, Ph.D, Πνευμονολόγου-Φυματιολόγου.
ΕΧΕΙΣ ΜΕΙΝΕΙ ΑΚΟΜΑ ΣΤΟ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ;
Το CO2 (διοξείδιο του άνθρακα) είναι ο γνωστός εχθρός του πλανήτη, υπό την όποια έννοια. Η καύση ορυκτών καυσίμων έχει χαρακτηριστεί ως υπεύθυνη της δημιουργίας του “φαινόμενου του θερμοκηπίου” και του γεγονότος ότι βράζουμε κάθε χρόνο και περισσότερο. Το βλαβερό αέριο που είναι παράγωγο καύσης δεν είναι το μόνο επιβλαβές για τον άνθρωπο. Υπάρχουν ουκ ολίγες άλλες εκπομπές ρύπων που μας σκοτώνουν. Κυριολεκτικά -καθώς διαπιστωμένα πια, ευθύνονται για θανάτους από εγκεφαλικά, καρδιοπάθειες και καρκίνο.
Για να βεβαιωθούμε πως δεν υπάρχουν κενά, ως ατμοσφαιρικός ρύπος αναφέρεται η οποιαδήποτε ουσία υπάρχει στην ατμόσφαιρα και σε υψηλές συγκεντρώσεις θα μπορούσε να βλάψει ανθρώπους, ζώα, βλάστηση και υλικά. Διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Οι επιπτώσεις που έχουν στους πνεύμονες εξαρτώνται από πολλά: την ανάμειξη, τη συγκέντρωση, τη χρονική διάρκεια στην έκθεση, την ποσότητα που εισπνεύσαμε και αυτή που έφτασε έως τους πνεύμονες.
Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι που παρακολουθούνται πιο στενά είναι το όζον, το διοξείδιο του αζώτου, τα αιωρούμενα σωματίδια και το διοξείδιο του θείου, καθώς διαπιστωμένα πια, βλάπτουν το περιβάλλον και την υγεία. Ας δούμε περί τίνος πρόκειται αλλά και πώς προκύπτουν.
ΣΩΜΑΤΙΔΙΑΚΗ ΥΛΗ (PARTICULATE MATTER -PM)
Πρόκειται για τα σωματίδια που αιωρούνται στον αέρα και προέρχονται κυρίως από ανθρωπογενείς πηγές -τα οχήματα και τη βιομηχανική δραστηριότητα. Στη φύση βρίσκονται σε ηφαίστεια, θαλάσσια σταγονίδια, γύρη από λουλούδια, σπόρους μυκήτων και σωματίδια εδάφους (πχ σκόνη). Υπάρχουν και σε έκδοση συμπυκνωμένων σωματιδίων που προκύπτουν από χημικές αντιδράσεις. Τα σωματίδια με μεγάλη διάμετρο απομακρύνονται από την ατμόσφαιρα. Τα μικρότερης διαμέτρου παραμένουν για μέρες και μήνες. Η βροχή βοηθά στην απομάκρυνση.
Όσο μικρότερη είναι η διάμετρος του σωματιδίου, τόσο πιο επιβλαβές γίνεται για τον άνθρωπο, καθώς περνάει πιο εύκολα από την αναπνευστική οδό και καταλήγει στους πνεύμονες. Μετρήσεις σε σπίτια και γραφεία έχουν δείξει πως τα επίπεδα PM2.5 (μικρότερη διάμετρος) είναι πάνω από το όριο που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Προκαλούν ερεθισμό στο ρινικό σύστημα και τα μάτια, βρογχίτιδα και καρκίνο του πνεύμονα. Σε χώρους που απαγορεύεται το κάπνισμα, τα επίπεδα είναι χαμηλότερα από αυτά του εξωτερικού χώρου. Βοηθά η αλλαγή φίλτρων στα κλιματιστικά και η καλή συντήρηση των πηγών εκπομπών.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το 3% των θανάτων κάθε χρόνου συνδέονται με αιωρούμενα σωματίδα. Το 5% αγγίζουν οι θάνατοι από καρκίνο του πνεύμονα.
Tα παιδιά που ζουν στις πόλεις αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Η μεγάλη συγκέντρωση αιωρουμένων σωματιδίων δημιουργούν αναπνευστικές λοιμώξεις. Έρευνες δείχνουν πως έχουν αυξηθεί τα περιστατικά άσθματος σε πληθυσμούς πόλεων της Ευρώπης (μεταξύ τους είναι και η Αθήνα). Περισσότερο ευπαθής, για αναπνευστικά νοσήματα, είναι ο γυναικείος πληθυσμός και οι νέοι έως 18 χρόνων. Διαπιστώνεται πως ο ανδρικός πληθυσμός έχει αύξηση στις καρδιακές παθήσεις.
ΤΙ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Ερεθίζει τη μύτη και το φάρυγγα, αυξάνει τις εισαγωγές σε νοσοκομεία για πνευμονικές παθήσεις, προκαλεί πρόωρους θανάτους από καρδιακές και πνευμονικές παθήσεις και έχει πιθανή σύνδεση με το άσθμα. Επίσης έχει επιπτώσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα και στο αναπαραγωγικό σύστημα, ενώ συνδέεται με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.
ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ (NO2)
Είναι αέριο που περιέχει άζωτο και οξυγόνο. Είναι φαιοκόκκινο αέριο με οξεία, διαπεραστική οσμή. Αποτελεί σημαντική πηγή αιθαλομίχλης (σαν χτυπάει την καμπάνα η λέξη, έτσι;). Ο άνθρωπος παράγει οξείδια του αζώτου, κυρίως μέσα από αυτοκινούμενα οχήματα (εκπέμπονται από κινητήρες πετρελαιοκίνητων οχημάτων, εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών που προκύπτουν κατά τη λειτουργία τους), σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και καύση ορυκτών καυσίμων. Τα οξείδια του αζώτου και οι ρύποι που σχηματίζονται από αυτά μπορούν να μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις, από τον άνεμο και τις καιρικές συνθήκες.
ΤΙ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Ο ανθρώπινος οργανισμός επηρεάζεται άμεσα από τις μεγάλες συγκεντρώσεις των οξειδίων του αζώτου. Οι επιπτώσεις έχουν να κάνουν με την ευαισθησία των πνευμόνων για εμφάνιση βακτηριακών λοιμώξεων. Συμπτώματα είναι τα αναπνευστικά προβλήματα, οι πονοκέφαλοι και η ενόχληση στην όραση. Αυξάνει τη συχνότητα του άσθματος, τον κίνδυνο θανάτου από πνευμονικές παθήσεις και τις εισαγωγές στα νοσοκομεία για πνευμονικές παθήσεις. Επηρεάζει το ήπαρ, τη σπλήνα και το αίμα.
ΤΡΟΠΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΟΖΟΝ (Ο3)
To όζον είναι αέριο που παράγεται στην στρατόσφαιρα. Βρίσκεται εκεί -15 με 40 χιλιόμετρα πάνω από τη γη-, εξ ου και λέγεται στρατοσφαιρικό όζον. Χαρακτηρίζεται ως “καλό”, καθώς δρα ως φίλτρο που μας προστατεύει από τις υπεριώδεις ακτινοβολίες. Ο άνθρωπος έχει φροντίσει (μεταπολεμικά) να μειώσει την παραγωγή του, κάτι που δεν μας βοηθά. Όπως δεν βοηθά ότι υπάρχει όζον στο χαμηλότερο στρώμα της ατμόσφαιρας, την τροπόσφαιρα.
TO 97% TΩΝ ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ ΕΚΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΕ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ 03 ΠΟΥ ΥΠΕΡΒΑΙΝΟΥΝ ΤΙΣ ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΥΓΕΙΑΣ
Λέγεται “κακό όζον”, γιατί δημιουργείται από χημικές αντιδράσεις μεταξύ των ακτινών του ήλιου και οργανικών αερίων και οξειδίων του αζώτου. Πιο απλά από ό,τι εκπέμπουν τα αυτοκίνητα, οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, οι βιομηχανικοί λέβητες, τα διυλιστήρια, τα εργοστάσια επεξεργασίας χημικών κλπ. Μοιραία προκαλεί προβλήματα στη φύση και τον άνθρωπο.
ΤΙ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Ερεθίζει τη μύτη και το φάρυγγα, προκαλεί βήχα και πόνο στη βαθιά ανάσα, δυσκολίες στην άσκηση, μειώνει την ποσότητα του αέρα που μπορούν να συγκρατήσουν οι πνεύμονες, επιδεινώνει το άσθμα, αυξάνει την ευπάθεια σε αναπνευστικές ασθένειες -πνευμονία και βρογχίτιδα-, τον κίνδυνο θανάτου από πνευμονικές και καρδιακές παθήσεις και τις εισαγωγές στα νοσοκομεία για πνευμονικές παθήσεις.
ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ (SO2)
Είναι άχρωμο αέριο, με έντονη και ερεθιστική οσμή. Παράγεται από την καύση του θείου. Προέρχεται κυρίως από ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες που καίνε ορυκτά καύσιμα. Άλλες πηγές είναι οι βιομηχανίες που παράγουν προϊόντα με πρώτες ύλες γαιάνθρακα ή αργό πετρέλαιο ή καίνε γαιάνθρακα ή πετρέλαιο, για την παραγωγή βιομηχανικής θερμότητας (δηλαδή, διυλιστήρια πετρελαίου, παρασκευή τσιμέντου και επεξεργασία μετάλλων). Το διοξείδιο του θείου και οι ρύποι που σχηματίζονται από αυτό μπορούν να μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις. Καταλήγει στους εσωτερικούς χώρους, από εξωτερικές πηγές, ως αποτέλεσμα της φυσικής και της ανθρωπογενούς δραστηριότητας.
Μπαίνει στα κτίρια μέσω του εξαερισμού ή μικρών κενών στη δόμηση, αναμιγνύεται με τον αέρα και μπορεί να προσφορηθεί σε διάφορες επιφάνειες. Επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης με SO2 έχουν αυξήσει τη θνησιμότητα των ηλικιωμένων, σε επεισόδια. Για να περιοριστεί η εκπομπή στους εσωτερικούς χώρους, χρειάζεται η διατήρηση των καπναγωγών και του συστήματος απαγωγής των καυσαερίων -υπάρχουν σχετικές συσκευές.
ΤΙ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Συντελεί στις αναπνευστικές παθήσεις, σε παιδιά και ηλικιωμένους, επιδεινώνει προϋπάρχουσες καρδιακές και αναπνευστικές παθήσεις -ιδιαίτερα σε όσους έχουν άσθμα-, με τα θειικά σωματίδια που παράγονται (στην αντίδραση του διοξειδίου του θείου με άλλα χημικά στοιχεία της ατμόσφαιρας) συγκεντρώνονται στους πνεύμονες και προκαλούν αυξημένα αναπνευστικά συμπτώματα και παθήσεις, δυσκολία στην αναπνοή έως και αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Στα στάνταρ είναι ο πονοκέφαλος και το άγχος.
ΒΕΝΖΟ-Α-ΠΥΡΕΝΙΟ (ΒAP)
Προέρχεται από την ατελή καύση ορυκτών καυσίμων και ξύλου. Στις κύριες πηγές περιλαμβάνονται η καύση ξύλου και απορριμμάτων, η παραγωγή χάλυβα και οι κάμινοι παραγωγής κοκ και οι κινητήρες μηχανοκίνητων οχημάτων. Σημείωση: καύση είναι η χημική αντίδραση ενός στοιχείου με το Οξυγόνο (Ο2), που συνοδεύεται από έκλυση θερμότητας, φωτός και εμφάνιση φλόγας. Στην τέλεια καύση, το Οξυγόνο είναι αρκετό για να γίνει η δουλειά και ολόκληρος ο άνθρακας μετατρέπεται σε Διοξείδιο του Άνθρακα CO2. Στην ατελή καύση το Οξυγόνο δεν επαρκεί για να μετατραπεί ολόκληρος ο άνθρακας σε CO2 και παράγονται επικίνδυνα αέρια όπως Μονοξείδιο του Άνθρακα CO και σωματίδια άνθρακα (αιθάλη, καπνιά).
ΤΙ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Προκαλούν ό,τι όλα τα παραπάνω και σε μεγάλες συγκεντρώσεις προκαλούν ασφυξία. Δημιουργεί πρόβλημα στην αναπνοή, αλλά και καρκίνο στον πνεύμονα.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΧΑΝΕΙ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟΥΣ 7000 ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ, ΑΠΟ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑΚΗ ΥΛΗ
Να δούμε όμως, τι ζούμε στην Ελλάδα, με τη βοήθεια των αναφορών από το “Περιβάλλον και Υγεία 2019” του Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΚΠΑΑ).
“Eίναι πλέον γνωστό ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει ιδιαίτερα επιβαρυντικό ρόλο στην ανθρώπινη υγεία. Ο ΠΟΥ προειδοποιεί κάθε χρόνο πως αυξάνονται σημαντικά οι πρόωροι θάνατοι, κυρίως στα αστικά κέντρα, από τους ρύπους που αναπνέουμε. Εγκεφαλικά επεισόδια, καρδιοπάθειες, πνευμονοπάθειες, αναπνευστικές λοιμώξεις κ.α. είναι από τις πιο συνήθεις αιτίες πρόωρων θανάτων. Πλέον αναγνωρίζεται επιστημονικά πως ακόμα και τα έμβρυα επηρεάζονται άμεσα από την ποιότητα του αέρα.
Αξίζει να αναφερθεί πως το μεγαλύτερο ποσοστό πληγέντων του ρυπογόνου αέρα είναι τα παιδιά, καθώς αναπνέουν ταχύτερα από τους ενήλικες και άρα ο όγκος ρύπων που εισέρχεται στον οργανισμό τους είναι μεγαλύτερος.
Τα οχήματα που διαθέτουν παρωχημένες αντιρρυπαντικές τεχνολογίες είναι από τις κύριες αιτίες για τα αυξημένα επίπεδα αιωρούμενων σωματιδίων (PM10 και PM2.5), οξειδίων του αζώτου και διοξειδίου του αζώτου (ΝΟΧ, ΝΟ2), ρύπους που παρουσιάζονται καθημερινά στην ατμόσφαιρα στα αστικά κέντρα.
Μεταξύ των ετών 2014-2016, ο ετήσιος αριθμός θανάτων στη χώρα μας άγγιξε τους 113.558. Σε κατανομή αιτιών, τα ποσοστά είναι 40% καρδιαγγειακά νοσήματα, 12% αναπνευστικά, 6% καρκίνος του πνεύμονα και 3% αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ). Ετησίως 6.487 θάνατοι αποδίδονται στην έκθεση στα σωματίδια (ΡΜ2.5) στα αστικά και ημιαστικά κέντρα, με τα μεγαλύτερα ποσοστά καταγραφής να αφορούν στους πληθυσμούς της Αθήνας (58%, 3.788 θάνατοι) και της Θεσσαλονίκης (13%). Ειδικά στο κέντρο της Αθήνας, οι μακροχρόνιες επιπτώσεις του ρύπου διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2) αντιστοιχούν σε 160 θανάτους. Στο παρακάτω γράφημα είναι εμφανής η διαφορά ποιότητας αέρα μεταξύ του αστικού και αγροτικού περιβάλλοντος.
Οι συνεχόμενες υπερβάσεις στις ανώτατες τιμές ορίων που έχει θέσει ο ΠΟΥ είναι από τις αιτίες που αυξάνουν τα νούμερα των πρόωρων θανάτων στη χώρα μας.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΩΤΗΡΙΑ;
Δημοσιεύσεις ερευνητικών κέντρων καταλήγουν πως η μείωση ρύπων κατά 50% θα είχε ως αποτέλεσμα περίπου 8.000 λιγότερους θανάτους στην Ελλάδα και συγχρόνως πολύ μεγάλο οικονομικό όφελος ως προς τους πόρους που διατίθενται ετησίως στον τομέα της δημόσιας υγείας.
Μία σειρά αυστηρότερων μέτρων κρίνεται πλέον αναγκαία για την καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην χώρα μας:
✍ Μέτρα κυκλοφορίας οχημάτων στα αστικά κέντρα που θα ενθαρρύνουν τη χρήση νεότερων, πιο καθαρών οχημάτων.
✍ Αυστηρότερος και πιο ακριβής έλεγχος ρύπων στα ΚΤΕΟ και άμεση εγκατάσταση σε αυτά ειδικών μετρητών εκπομπών σωματιδίων.
✍ Μηχανογράφηση της κάρτας καυσαερίων.
✍ Καλή εφαρμογή του ωραρίου φόρτωσης και εκφόρτωσης φορτηγών προμηθειών στα αστικά κέντρα.
✍ Αποτελεσματικότερη αστυνόμευση του δακτυλίου, με βάση και τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα.
✍ Ισχυρά κίνητρα κυκλοφορίας και στάθμευσης για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
✍ Πυκνές, σύγχρονες αστικές δημόσιες μεταφορές.
