Φυματίωση… Η θανατηφόρος μολυσματική νόσος που προσβάλει συνήθως τους πνεύμονες, αλλά μπορεί να επηρεάσει κι άλλα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η φυματίωση πιθανότατα μεταδόθηκε από τα βοοειδή στους ανθρώπους κατά την νεολιθική εποχή, «αναγνωρίστηκε» μόλις το 1839 και θεραπεύτηκε (ή μάλλον έγινε ελεγχόμενη) σχεδόν έναν αιώνα μετά (1946), με το αντιβιοτικό της στρεπτομυκίνης.
Μέχρι τότε, εκατομμύρια άνθρωποι «πνίγονταν» από το ίδιο τους το αίμα, μολύνοντας παράλληλα τους οικείους τους. Για αυτόν τον λόγο, οι φυματικοί συγκεντρώνονταν σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, τα σανατόρια. Ανάλογα όμως την κοινωνική τους θέση μεταφέρονταν σε αντίστοιχα ιδρύματα, όπου οι εκπρόσωποι της μεσαίας και ανώτερης τάξης δέχονταν φροντίδες υψηλού επιπέδου, ενώ οι φτωχότεροι απλά περίμεναν το πέρασμα στην αιωνιότητα…
Ησυχάστε, δεν πρόκειται να κάνουμε μάθημα μολυσματικών ασθενειών, αλλά να συναντήσουμε το χθες του πόνου, της θλίψης και του φόβου μέσα από το βλέμμα του μοτοταξιδιώτη. Προορισμός μας τα τέσσερα Σανατόρια της Αρκαδικής γης, που δημιουργήθηκαν για την αντιμετώπιση του βακίλου της φυματίωσης, μιας και το φυσικό περιβάλλον ήταν κατάλληλο για την λειτουργία των σανατορίων.
Η εξόρμησή μας ξεκινά από το εν λειτουργία σανατόριο της Τρίπολης, που βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Μάκρη, στο 5ο χλμ. Ε.Ο. Τριπόλεως – Καλαμάτας. Το κτίριο χτίστηκε το 1947 και λειτούργησε ως Σανατόριο Φυματικών έως το 1967. Αποτελώντας εξαίρεση, το πρώην Σανατόριο συνεχίζει την λειτουργία του σαν Ψυχιατρικό Νοσοκομείο ως τις μέρες μας.
Στο παλαιό κεντρικό κτίριο φιλοξενούνται χρόνιοι ασθενείς, όπως και τα γραφεία της διοίκησης, ενώ η πρόσβαση στον προαύλιο χώρο δεν είναι εφικτή εκτός κι αν έχετε κάποιον ασθενή, οπότε θα σας επιτραπεί το επισκεπτήριο.
Μεταβολή και επιστροφή προς την Τρίπολη. Ακολουθούμε την διαδρομή της επαρχιακής οδού Γόρτυνας προς τα χωριά Σιλίμνα, Πιάνα και Αλωνίσταινα. Μια στριφτερή διαδρομή που μας οδηγεί στο δεύτερο Σανατόριο του οδοιπορικού –γνωστό ως το «Παλαιό Ξενοδοχείο»- που βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Αλωνίσταινα. Το ερειπωμένο, ημιτελές κτίσμα κατασκεύασαν οι πνευμονολόγοι Μπόμπολας και Γερουλάνος υπό την χρηματοδότηση του Πολίτη, ενός μεγαλέμπορου της περιοχής.
Κτισμένο σε υψόμετρο 1.250 μ. στην δυτική πλευρά της Οστρακίνας, σε μια υπέροχη τοποθεσία πνιγμένη κυριολεκτικά στα έλατα, το σανάτοριο – ξενοδοχείο αποτέλεσε την πολυτελή έκδοση της νοσηλείας των φυματικών. Στην κοντινή περιοχή υπάρχουν διάσπαρτες πηγές με εξαιρετικής ποιότητας νερό, που αποτέλεσαν και την αιτία της δημιουργίας του κτίσματος.
Αντίθετα, οι φτωχοί ασθενείς αντιμετώπιζαν την μοίρα τους κατασκηνώνοντας γύρω από το σανατόριο για να πίνουν το νερό των πηγών, αλλά και να αναπνέουν τον καθαρό αέρα. Στις μέρες μας, το «Παλαιό Ξενοδοχείο» αποτελεί ένα απόκοσμο πέτρινο ερείπιο του πρόσφατου παρελθόντος…
Αφήνοντας πίσω μας το Σανατόριο της Αλωνίσταινας συνεχίσουμε την υπέροχη διαδρομή μας στην καρδιά του Μαινάλου με προορισμό την Βυτίνα. Αυτή την φορά δεν θα ξαποστάσουμε σε κάποιο καφέ της κεντρικής πλατείας, δεν θα ξεγελάσουμε την πείνα μας στα ταβερνάκια της αρχοντικής Βυτίνας, αλλά θα γνωρίσουμε ένα ακόμα αρχιτεκτονικό απομεινάρι που φιλοξένησε μεγάλο αριθμό φυματικών ασθενών.
Το Σανατόριο «Άγιος Τρύφων» χτίστηκε στα έτη 1927-28 από τον πνευμονολόγο Μπόμπολα και λειτούργησε μέχρι τον Μάιο του 1941. Έμεινε γνωστό με την ονομασία «Σανατόριο Ιθώμης», καθώς είχε φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό Μεσσήνιων ασθενών. Σήμερα το εν λόγω Σανατόριο παρουσιάζει θλιβερή όψη. Εικόνες εγκατάλειψης, ερήμωσης αλλά και εικόνες αντιφατικές, ειρωνικές, ενώ μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά αντικρίζεις την Κυρία της Αρκαδίας, την γραφική Βυτίνα, έναν από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς του νομού.
Το Σανατόριο θα μπορούσε να μετατραπεί σ’ ένα υπερσύγχρονο ξενοδοχείο ή ακόμα και σε αθλητικό κέντρο, αντί να παραμένει αναξιοποίητο στην κατάφυτη πλευρά του Μαινάλου. Άραγε, η διοίκηση του νοσοκομείου της Καλαμάτας (στην οποία και ανήκει το Σανατόριο), έχει κάποιο όφελος από τα ερείπια;
Αρκετά απογοητευμένος «κουμπώνω» την πρώτη και συνεχίζω για το «Σανατόριο της Μάνας», το τελευταίο κομμάτι του παζλ των σανατορίων της Αρκαδίας. Από την Βυτίνα ακολουθούμε για 8 χλμ. την επαρχιακή οδό Τρίπολης – Ολυμπίας με κατεύθυνση δυτική, μέχρι να αντικρύσουμε την ταμπέλα που δείχνει τον δρόμο για Βαλτεσινίκο. Έπειτα από περίπου 4 χλμ. ανηφορικής διαδρομής αντικρίζουμε στα δεξιά ένα επιβλητικό πέτρινο κτίριο που τρομάζει.
Το Σανατόριο της «Κορφοξυλιάς» ή «Μάνας» βρίσκεται σε μια θαυμάσια αλπική τοποθεσία σε υψόμετρο 1500 μ., κοντά στο χωριό Μαγούλιανα. Χτισμένο με ντόπια γκρίζα πέτρα από Λαγκαδινούς μαστόρους, έχει συνολική επιφάνεια περίπου 2.500τ.μ. και περιλαμβάνει υπόγειο, ισόγειο και δύο ορόφους. Το Σανατόριο αποτελεί μοναδικό δείγμα νοσοκομειακής αρχιτεκτονικής, με σημαντικό κατασκευαστικό χαρακτηριστικό την χρήση πλακών από οπλισμένο σκυρόδεμα.
Κτίστηκε το 1923 με πρωτοβουλία της Άννας Παπαδοπούλου, αδερφής του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά. Η Άννα Παπαδοπούλου, γνωστή ως «Μάνα», ήταν εθελόντρια νοσηλεύτρια με έντονη δράση στα πεδία μαχών. Κατά την μεταπολεμική περίοδο ασχολήθηκε με τους φυματικούς ασθενείς της μικρασιατικής εκστρατείας του 1922 . Όραμα της ήταν η δημιουργία του μεγαλύτερου σανατορίου των Βαλκανίων. Η ίδια, ωστόσο, πέθανε από φυματίωση τον Μάρτιο του 1938. Από τότε, και μέχρι την ανακάλυψη του αντιβιοτικού, το σανατόριο εγκαταλείφθηκε σταδιακά και λεηλατήθηκε.
Σήμερα το πέτρινο κουφάρι του προκαλεί θαυμασμό, αλλά και τρόμο, προκαλεί θλίψη και οργή. Και φυσικά, για ακόμα μια φορά αναρωτήθηκα: «Τι κερδίζει ο «ιδιοκτήτης» του -το ψυχιατρείο Τριπόλεως- από το κουφάρι του; Γιατί δεν το εκμεταλλεύονται οι αρμόδιοι φορείς;»… Αλλά τι ρωτάω! Το πρόβλημα της χώρας είναι η ασυλία στο survivor.
Τότε απαγορεύονταν το «πτύειν», σήμερα πλέον επιβάλλεται.
Ακολουθήστε αυτό το άγνωστο μονοπάτι της αρκαδικής γης. Γιατί αξίζει να γνωρίσουμε και να προβάλουμε ακόμα ένα κρυμμένο παρελθόν του τόπου μας.
Κείμενο, φωτογραφίες: Δημήτρης Κατσούλας
