Μια επίσκεψη στον Περισσό και στο σπίτι του Χαρίλαου Φλωράκη: Σπάνια ντοκουμέντα, τεκμήρια και αντικείμενα συνθέτουν τη δράση και την ιστορία του μακροβιότερου ελληνικού κόμματος.
Με το που περνάς το κατώφλι του Σπιτιού του Λαού στα κεντρικά γραφεία του ΚΚΕ, ένα σφυροδρέπανο, ένα μνημείο αφιερωμένο στον Νίκο Μπελογιάννη στα δεξιά και ένα άγαλμα του Λένιν στα αριστερά σε υποδέχονται στο εμβληματικό κτίριο των δέκα ορόφων όπου υπάρχει το Ιστορικό Αρχείο του ΚΚΕ. Σπουδαία τεκμήρια, άγνωστα φωτογραφικά ντοκουμέντα, σημαντικές εκδόσεις, σπάνια πρωτοσέλιδα, ιστορικά αντικείμενα, βιβλία, αφίσες, εκδόσεις, φυλλάδια, προκηρύξεις και έγγραφα που σκιαγραφούν ολόκληρη την ιστορία του μακροβιότερου ελληνικού κόμματος φυλάσσονται εκεί.
Την ξενάγησή μας αναλαμβάνει το μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και της ομάδας του αρχείου, Φάνης Παρρής, καθώς και ο Παναγιώτης Μαυραντώνης, χημικός μηχανικός, υπεύθυνος για τη συντήρηση και αποκατάσταση του Ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ. «Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα αρχεία που αφορούν την ιστορία του εργατικού-λαϊκού κινήματος της Ελλάδας και όχι μόνο, καθώς συγκεντρώνει σήμερα έναν τεράστιο αριθμό αρχειακών τεκμηρίων όλων των κατηγοριών. Αποτελείται από ένα ανεκτίμητης αξίας υλικό σε χειρόγραφα, αντικείμενα, φωτογραφίες, φιλμ και έργα τέχνης», επισημαίνει ο κ. Παρρής.
Χειρόγραφα φυλακισμένων στελεχών, αντικείμενα συνδεδεμένα με τους αγώνες της εργατικής τάξης και της Ελλάδας, παράνομες εφημερίδες από την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κλειδί του κελιού του Νίκου Μπελογιάννη, ένα βιολί που κατασκευάστηκε από κρατούμενους στις φυλακές Αβέρωφ και συνόδευε τον χορό των μελλοθανάτων και πολεμικό υλικό από τον Γράμμο και το Βίτσι.
Έκτοτε, ξεκίνησε μια γιγαντιαία προσπάθεια για την αποκατάσταση και τη συντήρησή του, η οποία τελικά αποδείχτηκε επιστημονικό επίτευγμα. Αναλογιστείτε ότι από τη στιγμή που αποκαλύφθηκε το μέγεθος της καταστροφής όλοι στρέψαμε το ενδιαφέρον μας στην προσπάθεια σωτηρίας του αρχείου. Έτσι, αμέσως μετά την άντληση των υδάτων, στήθηκε μια γιγάντια επιχείρηση για τη διάσωσή του, στην οποία έλαβαν μέρος επιστήμονες και ειδικοί από όλον τον κόσμο. Ενδεικτικά μόνο να σας θυμίσω ότι συμμετείχαν σχεδόν 25.000 άνθρωποι, οι οποίοι δεν ήταν μόνο μέλη και φίλοι του ΚΚΕ. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι όχι μόνο διασώθηκε αλλά βρισκόμαστε στην τελική φάση της ψηφιοποίησής του», υποστηρίζει ο κ. Παρρής.
Στο φουαγιέ μπροστά από την Αίθουσα Συνεδρίων οι τοίχοι κοσμούνται με πίνακες ζωγραφικής εμπνευσμένους από τη δράση του ΚΚΕ. Οι πίνακες έχουν φιλοτεχνηθεί από μεγάλους καλλιτέχνες που εμπνεύστηκαν από την ιδεολογία και τους αγώνες του ΚΚΕ.
Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
Για πολλά χρόνια το αρχείο του ΚΚΕ ακολουθούσαν διάφορες ιστορίες και αστικοί μύθοι, όπως ότι κρύβει επτασφράγιστα μυστικά. Αντιθέτως, όπως θα μου πουν, χάρη και στην ψηφιακή μορφή του, είναι πλέον διαθέσιμο σε όποιον το επιθυμεί.
Στην περιήγησή μας παρατηρώ διάφορα χειρόγραφα φυλακισμένων στελεχών, αντικείμενα που είναι συνδεδεμένα με τους αγώνες της εργατικής τάξης και της Ελλάδας, παράνομες εφημερίδες από την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κλειδί του κελιού του Νίκου Μπελογιάννη στη φυλακή της Καλλιθέας λίγο πριν εκτελεστεί, ένα βιολί που κατασκευάστηκε από κρατούμενους στις φυλακές Αβέρωφ και συνόδευε τον χορό των μελλοθανάτων, πολεμικό υλικό από τον Γράμμο και το Βίτσι, κέλυφος βόμβας Ναπάλμ, ασύρματους καθώς και την πρώτη αφίσα που τυπώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1974 μετά τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ.
«Το πρωτόγνωρο είναι ότι πετύχαμε να διασώσουμε, εκτός από τα βιβλία και τους πίνακες, ταινίες και κυρίως έγγραφα, μικρά σημειώματα γραμμένα με μολύβι και στυλό διαρκείας, δηλαδή υλικό που θα μπορούσε να είχε καταστραφεί τελείως», σημειώνει ο κ. Μαυραντώνης. Και συνεχίζει: «Για τη φυσικοχημική επεξεργασία του αρχειακού υλικού του ΚΚΕ χρησιμοποιήσαμε ειδικές μεθόδους μικροανάλυσης, ηλεκτρονική μικροσκοπία σάρωσης και μικροανάλυση με τη βοήθεια των ακτίνων Χ».
Στο σημείο αυτό ο κ. Μαυραντώνης μας οδηγεί στο εργαστήριο συντήρησης και αποκατάστασης προκειμένου να δούμε αναλυτικά τη διαδικασία, η οποία πραγματοποιείται με τις υψηλότερες προδιαγραφές. «Όπως μπορείτε να δείτε, για να καταλήξουμε στο στέγνωμα του υλικού, κάνουμε πρώτα απολύμανση και αποστείρωση σε ειδικούς θαλάμους. Έχουμε διαμορφώσει κατάλληλους χώρους με συνθήκες συγκεκριμένης υγρασίας και θερμοκρασίας, σύμφωνα με τα κριτήρια της διεθνούς βιβλιογραφίας. Η σειρά που ακολουθείται είναι χημική επεξεργασία, έπειτα εργασίες στερεοποίησης και αποκατάστασης με χρήση ιαπωνικών χαρτιών συντήρησης και στη συνέχεια τοποθέτηση του υλικού σε φακέλους και κουτιά με αντιόξινη-αντιμυκητιακή προστασία καθώς και ειδικές συνθήκες περιβάλλοντος. Τέλος, γίνεται η μηχανοργάνωση και η ηλεκτρονική αποθήκευση».
Σε μια τεράστια αίθουσα είναι τοποθετημένοι προσεκτικά και με χρονολογική σειρά αμέτρητοι φάκελοι και κουτιά τα οποία περιέχουν χιλιάδες τεκμήρια της δράσης του ΚΚΕ. «Καταρχάς, εμπλουτίζουν την ιστορική γνώση και τη διαδίδουν στη νέα γενιά. Η σημασία του Ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ είναι τεράστια για την ηγεσία του κόμματος, καθώς, βάσει του υλικού του, ξαναδιαβάζεται τα τελευταία χρόνια η ιστορία του και εξάγονται πολιτικά συμπεράσματα για το σήμερα», αναφέρει στη συζήτηση μας ο κ. Παρρής. Και προσθέτει: «Όπως μπορείτε να διαπιστώσετε και μόνος σας, εδώ βρίσκονται σπάνια ντοκουμέντα της ιστορίας του ΚΚΕ και του λαϊκού κινήματος, εκατομμύρια σελίδες, χιλιάδες βιβλία αλλά και έργα τέχνης μεγάλων δημιουργών, κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών. Επίσης, γινόμαστε δέκτες συγκινητικών προσφορών με αποτέλεσμα αυτό το αρχείο συνεχώς να εμπλουτίζεται».
Την ίδια στιγμή, στα σπάνια ντοκουμέντα του αρχείου ανήκει και υλικό που προέρχεται από τόπους εξορίας, όπως η Γυάρος και η Λέρος, αλλά και κάποιες εικαστικές δημιουργίες που έγιναν στο τότε σανατόριο «Σωτηρία» από πολιτικούς κρατούμενους. Μεταξύ αυτών διακρίνω κάποια ξυλόγλυπτα έργα, εργαλεία, ένα αυτοσχέδιο σκάκι, ημερολόγια από ξύλο ελιάς, δίσκους από την εποχή της παρανομίας, τα παπούτσια με κρύπτη στα οποία ο πατέρας της πρώην γ.γ. του ΚΚΕ, Αλέκας Παπαρήγα, Νίκος Δρόσος, μετέφερε τα παράνομα σημειώματα του κομματικού μηχανισμού του ΚΚΕ.
Επίσης, χειρόγραφα του Γιάννη Ρίτσου, χειροποίητες ευχετήριες κάρτες, παρτιτούρες, τα τετράδια μουσικής του Απόστολου Κουτσούμπα (πατέρα του σημερινού γ.γ. του ΚΚΕ) από τη Γυάρο τον Απρίλιο του 1952, προγράμματα θεατρικών και μουσικών παραστάσεων που ανέβηκαν τη δεκαετία του ’50 στον Αϊ-Στράτη, η προθήκη με την πένα του Θέμου Κορνάρου, ακουμπισμένη πάνω στο έργο «Με τα παιδιά της θύελλας», που γράφτηκε το ’56 στην εξορία και περιγράφει το δράμα των λαϊκών αγωνιστών στα χιτλερικού τύπου στρατόπεδα της μεταπολεμικής Ελλάδας, κάρτες εξόριστων προς τους αγαπημένους τους, καμουφλαρισμένες μπροσούρες, μια επαναχρησιμοποιούμενη σύριγγα και υγειονομικό υλικό από τα χρόνια του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος καθώς και φωτογραφίες από τη θεμελίωση και την οικοδόμηση του κτιρίου αλλά και τις καταστροφικές πλημμύρες το 1994 στην Αθήνα που έπληξαν και το κτίριο του ΚΚΕ: αυτά είναι μερικά ακόμα από τα τεκμήρια του αρχείου.
«Το εργαστήριο συντήρησης και αποκατάστασης που οργανώθηκε ασχολείται με την προληπτική και ουσιαστική συντήρηση του αρχείου αλλά και με τον έλεγχο της πορείας των μεθόδων που εφαρμόζονται, με πρωταρχικό στόχο την επιβράδυνση της χημικής του υποβάθμισης», λέει η συντηρήτρια Γιώτα Κονταξιδάκη, την οποία συναντάμε κατά τη διάρκεια της αισθητικής αποκατάστασης σημαντικών τεκμηρίων με ιαπωνικό χαρτί.
Στο διπλανό γραφείο, η ιστορικός Έλσα Βακάλη τοποθετεί σε σωστή σειρά τρικάκια και υλικά που τυπώνονταν σε παράνομο τυπογραφείο. Όπως μου εξηγούν, δρομολογούν ουσιαστικά τις επεμβάσεις με συνδυαστικό τρόπο, ώστε να αδρανοποιούνται οι μηχανισμοί που φθείρουν το χαρτί και να εξασφαλίζεται έτσι η μακροζωία του πρωτοτύπου, δίχως να κινδυνεύσει σε καμία περίπτωση η πληροφορία που υπάρχει σε αυτό.
Στο σημείο αυτό ο κ. Μαυραντώνης συμπληρώνει: «Έχουμε εξασφαλίσει τον ελεγχόμενο αερισμό, ο οποίος δεν επιτρέπει τη δράση εξωτερικών αέριων ρύπων στο χαρτί, αφού με ειδικά φίλτρα ενεργού άνθρακα κατακρατούνται σε μεγάλο ποσοστό. Σκοπός μας είναι η προστασία από τη φθορά του χρόνου καθώς και η ανάδειξή τους».
Αφήνοντας πίσω μας το κτίριο του Περισσού, πηγαίνουμε στο Επιμορφωτικό Κέντρο Χαρίλαος Φλωράκης, εκεί όπου βρίσκεται το υπόλοιπο τμήμα του Ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ. Πρόκειται για μια διώροφη κατοικία στην οποία έζησε για αρκετά χρόνια ο γνωστός κομμουνιστής ηγέτης. Το οίκημα αυτό, αρχιτεκτονικής της δεκαετίας του 1960, βρίσκεται επί της οδού Πυθίας, η οποία έχει πια μετονομαστεί σε οδό Χαριλάου Φλωράκη.
Στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους στους δύο ορόφους του Επιμορφωτικού Κέντρου, το οποίο ξεκίνησε τη λειτουργία του τον Ιούνη του 2007, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με πολλά αντικείμενα από τη ζωή και τη δράση του Χαρίλαου Φλωράκη.
Εκτός από τη συλλογή από πίπες που είναι παρατεταγμένη στο βαρύ ξύλινο γραφείο, ένα παλιό τρανζίστορ, η δερμάτινη μαύρη τσάντα του Φλωράκη, οικογενειακές φωτογραφίες, δώρα και αναμνηστικά υπάρχουν συγκεντρωμένα σε ειδικές προθήκες.
«Δεν το ονοματίζω τούτο το χαρτί διαθήκη για τον λόγο ότι δεν έχω τίποτα να διαθέσω. Ό,τι βιος είχα το έχω δώσει στο Κόμμα, στο Κόμμα, στο ΚΚΕ, με τα γνωστά σύμβολά του, τη Μαρξιστική-Λενινιστική ιδεολογία του, το πρόγραμμά του και τις αρχές του». Σ’ αυτό το Κόμμα, που τίμησε σε όλη του τη ζωή, ο Χαρίλαος Φλωράκης διέθεσε το σπίτι στο οποίο ζούσε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του, ως τον θάνατό του στις 22/5/2005. Αυτό ακριβώς το σπίτι στεγάζει σήμερα, με απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, το Επιμορφωτικό Κέντρο Βιβλιοθήκη-Αρχείο “Χαρίλαος Φλωράκης”», λέει στη LiFO ο υπεύθυνος του Επιμορφωτικού Κέντρου Βιβλιοθήκη-Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης», Νίκος Παπαγεωργάκης.
Και συνεχίζει επισημαίνοντας: «Σκοπός του κέντρου είναι η συμβολή στην έρευνα και μελέτη της ιστορίας του ΚΚΕ, του εργατικού και λαϊκού κινήματος, του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και σημαντικών σταθμών της σύγχρονης ιστορίας. Το υλικό του Κέντρου έχει εμπλουτιστεί μέσω προσφορών φίλων του καθώς και μέσω συνεργασιών με άλλα αρχεία (ΓΑΚ, ΕΛΙΑ, Βιβλιοθήκη της Βουλής). Οι συλλογές μας περιλαμβάνουν επίσημα ντοκουμέντα του ΚΚΕ και υλικά των συνεδρίων του, κομματικές εφημερίδες, έντυπα διαφόρων ρευμάτων πολιτικής σκέψης, καταλόγους με νεκρούς του αγώνα αλλά και σπάνια βιβλία των αρχών του 20ού αιώνα και του Μεσοπολέμου».
|Φωτ.: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO
Ο κ. Παπαγεωργάκης περιγράφει όλες τις διαρρυθμίσεις που έγιναν στο οίκημα προκειμένου να μετασχηματιστεί σε επιμορφωτικό κέντρο. Και σημειώνει: «Εδώ και αρκετά χρόνια εκατοντάδες νέοι ερευνητές, πανεπιστημιακοί, απλοί μελετητές της ιστορίας του λαϊκού κινήματος, νέοι άνθρωποι που ήθελαν να μάθουν κάτι για τους αγωνιστές προγόνους τους και την ιστορία του τόπου τους, διάφοροι συνδικαλιστές και εκπρόσωποι μαζικών φορέων και βέβαια πολλά μέλη της ΚΝΕ και του ΚΚΕ που ήθελαν να διοργανώσουν κάποια εκδήλωση ιστορικού περιεχομένου, όλοι, μα όλοι, βρήκαν στο Επιμορφωτικό Κέντρο Βιβλιοθήκη-Αρχείο της Κ.Ε. του ΚΚΕ “Χαρίλαος Φλωράκης” ουσιαστική στήριξη και αρωγή στο έργο τους. Και αυτή η συμβολή βελτιώνεται συνεχώς με τον τακτικό εμπλουτισμό του ηλεκτρονικού αρχείου και της βιβλιοθήκης».
Λίγο πριν φύγουμε, μας δείχνει ένα έργο-κολάζ με γραμματόσημα, που απεικονίζει τον Λένιν. Το είχε φιλοτεχνήσει ο Μίμης Φωτόπουλος και το είχε προσφέρει ως δώρο στον Χαρίλαο Φλωράκη. Αναμφίβολα, το ιστορικό αρχείο του ΚΚΕ διατηρεί στους κόλπους του τεκμήρια, ντοκουμέντα και πρωτογενείς πηγές που αποτυπώνουν όχι μόνο ολόκληρη την ιστορία του αλλά συμβάλλουν και στην ανάδειξη σημαντικών στιγμών της νεότερης ιστοριογραφίας.
Πηγή: lifo.gr
